سوره شرح

امر الهی به پیامبر صلی الله علیه و آله برای انتصاب علی علیه السّلام به ولایت (شرح: آیه ۷)

۱۵۷.طریق ۳۶، عَن یونُسَ، عَن زُرعَةَ، عَن سَماعَةَ، عَن أبی بَصِیرٍ عَن أبی عَبدِ اللّٰهِ؛‏ [فی قَولِهِ تَعالَى]: (فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ)‏ قالَ: یَعنی: [انصِب‏] عَلِیاً لِلوَلایَةِ.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: علّامه مجلسی این روایت را بنا بر قرائت «انصِب» (به معنای بر کشیدن) دانسته و توجیه آن را بر اساس قرائت «انصَب» (جدّیت و اهتمام و تحمّل مشقّت‏ها در نصب ولی) محتمل می‏داند.^۲ بر این اساس، روایت از نوع «تفسیری - تبیینی» است. حسکانی^۳ و فرات کوفی^۴ این روایت را با طرقی دیگر آورده‏اند.

نزول آیه در باره انتصاب علی علیه السّلام به ولایت (شرح: آیه ۷)

۱۵۸.طریق ۲۸^۵، عَن مُحَمَّدِ بن سِنانٍ، عَن إِسماعیلَ بن جابِرٍ وَ عَبدِ الكَرِیمِ بن عَمرٍو، عَن عَبدِ الحَمِیدِ بن أبی الدَّیلَمِ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام، قالَ:.. وَ لا یَزالُ یُخرِجُ لَهُم شَیئاً فی فَضلِ وَصِیِّهِ حَتّى نَزَلَت هٰذِهِ السّورَةُ، فاحتَجَّ عَلَیهِم حینَ أُعلِمَ بِمَوتِهِ وَ نُعِیَت إِلَیهِ نَفسُهُ، فَقالَ اللَّهُ جَلَّ ذِكرُهُ: (فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ* وَ إِلَىٰ رَبِّكَ فَارْغَب)، یَقُولُ: إِذا فَرَغتَ فانصَب عَلَمَكَ، وَ أَعلِن وَصِیَّكَ فَأَعلِمهُم فَضلَهُ عَلانِیَةً، فَقال صلی الله علیه و آله: «مَن كُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ، اللَّهُمَّ والِ مَن والاهُ، وَ عادِ مَن عاداهُ» ثَلاثَ مَرّاتٍ، ثُمَّ قالَ: «لَأَبعَثَنَّ رَجُلاً

غَیرُهُ، فَیُكَلَّفونَ المَمَرَّ عَلَیها فَتَحبِسُهُمُ الرَّحمَةُ وَ الأَمانَةُ، فَإِن نَجَوا مِنها حَبَسَتهُمُ الصَّلاةُ، فَإِن نَجَوا مِنها كانَ المُنتَهَى إِلى رَبِّ العالَمِینَ جَلَّ ذِكرُهُ، وَ هُوَ قَولُ اللّٰهِ تَبارَكَ وَ تَعالَى (إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ)، وَ النّاسُ عَلى الصِّراطِ؛ فَمُتَعَلِّقٌ تَزِلُّ قَدَمُهُ وَ تَثبُتُ قَدَمُهُ، وَ المَلائِكَةُ حَولَها یُنادُونَ: یا كَرِیمُ یا حَلِیمُ، اعفُ وَ اصفَح وَ عُد بِفَضلِكَ وَ سَلِّم، وَ النّاسُ یَتَهافَتُونَ‏ فیها كالفَراشِ، فَإِذا نَجا ناجٍ بِرَحمَةِ اللّٰهِ تَبارَكَ وَ تَعالَى نَظَرَ إِلَیها فَقالَ: الحَمدُ لِلهِ الَّذی نَجّانِی مِنكِ بَعدَ یَأسٍ بِفَضلِهِ وَ مَنِّهِ،‏ إِنَّ رَبَّنا لَغَفورٌ شَكورٌ.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: این روایت «تفسیری - تبیینی» با به تصویر کشیدن فضای قیامت، معنای آیه مورد نظر را روشن می‏کند. این روایت با اندک تغییراتی در تفسیر القمی^۲ و الأمالی صدوق^۳ آمده است.

سوره بلد

ره‏نمونی آدمی به خیر و شرّ خود (بلد: آیه ۱۰)

۱۵۶.طریق ۳، عَن یونُسَ بنِ عَبدِ الرَّحمٰنِ، عَنِ ابنِ بُكَیرٍ، عَن حَمزَةَ بن مُحَمَّدٍ عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام، قالَ: سَأَلتُهُ عَن قَولِ اللّٰهِ عز و جل: (وَ هَدَيْنَاهُ ٱلنَّجْدَيْنِ)،‏ قالَ: نَجدَ الخَیرِ وَ الشَّرِّ.^۴

گونه‏شناسی و تخریج: «نَجدَین» به خیر و شر تفسیر شده و روایت «تفسیری - تبیینی» است. طرق متعدّد این نقل، در مصادر دیگر موجودند.^۵