231
میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی

نمرده‏اند بلکه زنده‏اند، گویی که ایشان زنده به خاک سپرده شده‏اند.۱ بر اساس این توجیه، روایت از نوع «تفسیری - تبیینی» است. «وأد» ریشه واژه «مَوؤدة»، به معنای سنگینی گشتن است و «موؤدة» هر آن چیزی است که ثقیل و سنگین انگاشته شده و مانعی در راه زندگی، جایگاه و موقعیّت‏ها دانسته شده است.۲ بر پایه این تحلیل می‏توان گفت که مودّت اهل بیت و حقوق مقرّر برای آنان بر دیگران ثقیل آمده و آن را رعایت نکرده‏اند و در قیامت از آن می‏پرسند. بر این اساس می‏توان روایت را از نوع «جری و تطبیق» دانست. در تفسیر فرات مشابه این روایت یافت می‏شود.۳

سوره مطفّفین

سبب نزول آیات (مطفّفین: آیه ۲۹ - ۳۶)

۱۵۲.طریق ۳۵، عَن یونُسَ بن عَبدِ الرَّحمٰنِ، عَن عَبدِ الرَّحمٰنِ بن سالِمٍ،‏ عَن أبی عَبدِ اللّٰهِ؛‏ فی قَولِهِ تَعالَى: (إِنَّ ٱلَّذِينَ أَجْرَمُوا) إِلى آخِرِ السّورَةِ، قالَ: نَزَلَت فی عَلِیٍّ، وَ الَّذینَ استَهزَؤوا بِهِ مِن بَنی أُمَیَّةَ. إنَّ عَلِیاً مَرَّ عَلى نَفَرٍ مِن بَنی أُمَیَّةَ وَ غَیرِهِم مِنَ المُنافِقینَ فَسَخِروا مِنهُ، وَ لَم یَكونُوا یَصنَعُونَ‏ شَیئاً إِلّا نَزَلَ بِهِ كِتابٌ، فَلَمّا رَأَوا ذٰلِكَ مَطَّوا بِحَواجِبِهِم، فَأَنزَلَ اللَّهُ تَعالَى: (وَ إِذَا مَرُّوا بِهِمْ يَتَغَامَزُونَ)‏.۴

گونه‏شناسی و تخریج: روایت از نوع «آیه شناخت» است. در روایات دیگر نیز مورد نزول این آیه، امیر مؤمنان علیه السّلام و افرادی از بنی امیّه یا منافقان معرّفی شده‏اند که به استهزای ایشان می‏پرداختند.۵

1.. همان: ج۳ ص۲۸۱.

2.. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ریشۀ «وأد».

3.. تفسیر فرات: ص۵۴۱ - ۵۴۲.

4.. شواهد التنزیل: ج۲ ص۴۲۶ - ۴۲۷.

5.. برای نمونه، ر. ک: تفسیر فرات: ص۵۴۶، المناقب، ابن شهرآشوب: ج۳ ص۲۳۳، تأویل الآیات الظاهرة: ص‏۷۵۵ - ۷۵۶.


میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
230

گونه‏شناسی و تخریج: پذیرش هدایت الهی در روایت، شکر و ترک راه هدایت الهی، کفر دانسته شده است. در روایت «کفور» با «کافر» هم‏معنا گرفته شده و روایت «تفسیری - تبیینی» است. این روایت در کتاب‏های دیگر نیز دیده می‏شود.۱

سوره تکویر

پرسش از مودّت اهل بیت علیهم السّلام در قیامت (تکویر: آیه ۸ - ۹)

۱۵۱.طریق ۲۸۲، عَن مُحَمَّدِ بن سِنانٍ، عَن إِسماعیلَ بن جابِرٍ وَ عَبدِ الكَرِیمِ بن عَمرٍو، عَن عَبدِ الحَمِیدِ بن أبی الدَّیلَمِ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام قالَ:... فَقالَ:‏(قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا ٱلْمَوَدَّةَ فِى ٱلْقُرْبَىٰ)‏۳، ثُمَّ قالَ:‏ (وَ إِذَا ٱلْمَوْءُدَةُ سُئِلَتْ * بِأَىِّ ذَنبٍ قُتِلَتْ)، یَقُولُ: أَسأَلُكُم عَنِ المَوَدَّةِ الَّتی أَنزَلتُ عَلَیكُم فَضلَها مَوَدَّةِ القُربَى بِأَیِّ ذَنبٍ قَتَلتُموهُم... .۴

گونه‏شناسی و تخریج: در پاره‏ای قرائت‏ها، آیه به صورت (وَ إِذَا ٱلْمَوْءُدَةُ سُئِلَتْ * بِأَىِّ ذَنبٍ قُتِلَتْ)، آمده است.۵ در این صورت، تفسیر آمده در روایت بر پایه حذف مضاف (أهل المودّة) یا اسناد مجازی قتل به مودّت (مراد قتل اهل مودّت) یا مجاز لغوی در مفهوم قتل (تضییع مودّت اهل بیت) است.۶ علّامه مجلسی کوشیده است تا توجیهی فراخورِ قرائت مشهور از روایت نیز ارائه دهد، بدین سان که مراد از «مَوؤدة» نفس دفن شده در خاک باشد و این روایت اشاره دارد که ائمّه علیهم السّلام چون در راه خدا به شهادت رسیده‏اند،

1.. ر. ک: المحاسن: ج۱ ص۲۷۶ (عنه، عن الحسن بن علیّ بن فضّال، عن عبد اللَّه بن بكیر، عن زرارة بن أعین، قال‏...)، تفسیر القمّی: ج۲ ص۳۹۸ (أخبرنا أحمد بن إدریس، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد. عن ابن أبی عمیر، قال:‏ سألت أبا جعفر علیه السّلام...).

2.. این طریق، در کنار دو سند دیگر آمده است: «محمّد بن یحیى العطّار، عن محمّد بن سنان...» و «محمّد بن الحسین بن أبی الخطّاب، عن محمّد بن سنان...».

3.. شورا: آیۀ ۲۳.

4.. الكافی: ج۱ ص۲۹۳ - ۲۹۶.

5.. مجمع البیان: ج۱۰ ص ۲۷۴.

6.. ر. ک: مرآة العقول: ج ۳ ص ۲۸۱.

  • نام منبع :
    میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1114
صفحه از 291
پرینت  ارسال به