فَكَیفَ تَصنَعُ وَ أَنتَ شابٌّ أ تَصبِرُ؟ قُلتُ: أَتَّخِذُ الجَوارِیَ.

۰.قالَ: فَهاتِ الآنَ، فَبِما تَستَحِلُّ الجَوارِیَ؟ قُلتُ: إِنَّ الأَمَةَ لَیسَت بِمَنزِلَةِ الحُرَّةِ، إِن رابَتنی بِشَی‏ءٍ بِعتُها وَ اعتَزَلتُها! قالَ: فَحَدِّثنِی، بِما استَحلَلتَها؟ قالَ: فَلَم یَكُن عِندِی جَوابٌ، فَقُلتُ لَهُ: فَما تَرى، أَتَزَوَّجُ؟ فَقالَ: ما أُبالی أَن تَفعَلَ. قُلتُ: أ رَأَیتَ قَولَكَ: «ما أُبالی أَن تَفعَلَ» فَإِنَّ ذٰلِكَ عَلى جِهَتَینِ: تَقُولُ: لَستُ أُبالی أَن تَأثَمَ مِن غَیرِ أَن آمُركَ، فَما تَأمُرُنِی؛ أَفعَلُ ذٰلِكَ بِأَمرِكَ؟ فَقالَ لی: قَد كانَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله تَزَوَّجَ، وَ قَد كانَ مِن أَمرِ امرَأَةِ نوحٍ وَ امرَأَةِ لوطٍ ما قَد كانَ؛ إِنَّهُما قَد (كَانَتَا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَٰلِحَيْنِ)‏.^۱ فَقُلتُ: إِنَّ رَسُولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله لَیسَ فی ذٰلِكَ بِمَنزِلَتی، إِنَّما هِیَ تَحتَ یَدِهِ وَ هِیَ مُقِرَّةٌ بِحُكمِهِ مُقِرَّةٌ بِدِینِهِ! قالَ: فَقالَ لی: ما تَرى مِنَ الخِیانَةِ فی قَولِ اللّٰهِ عز و جل: (فَخَانَتَاهُمَا) ما یَعنی بِذٰلِكَ إِلّا الفاحِشَةَ، وَ قَد زَوَّجَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله فُلاناً.

۰.قالَ: قُلتُ: أَصلَحَكَ اللَّهُ ما تَأمُرُنی، أَنطَلِقُ فَأَتَزَوَّجُ بِأَمرِكَ؟ فَقالَ لی: إِن كُنتَ فاعِلاً فَعَلَیكَ بِالبَلهاءِ مِنَ النِّساءِ. قُلتُ: وَ ما البَلهاءُ؟ قالَ: ذَواتُ الخُدُورِ العَفائِفُ. فَقُلتُ: مَن هِیَ‏ عَلى دینِ سالِمِ بن أبی حَفصَةَ؟ قالَ: لا فَقُلتُ: مَن هِیَ عَلى دینِ رَبیعَةِ الرَّأیِ؟ فَقالَ: لا، وَ لٰكِنِ العَواتِقَ اللَّواتِی لا یَنصِبنَ كُفراً وَ لا یَعرِفنَ ما تَعرِفُونَ. قُلتُ: وَ هَل تَعدُو أَن تَكُونَ مُؤمِنَةً أَو كافِرَةً؟ فَقالَ: تَصُومُ وَ تُصَلّی وَ تَتَّقِی اللّٰهَ وَ لا تَدرِی ما أَمرُكُم. فَقُلتُ: قَد قالَ اللَّهُ عز و جل: (هُوَ ٱلَّذِى خَلَقَكُمْ فَمِنكُمْ كَافِرٌ وَ مِنكُم مُؤْمِنٌ) لا وَ اللّٰهِ، لا یَكونُ أَحَدٌ مِنَ النّاسِ لَیسَ بِمُؤمِنٍ وَ لا كافِرٍ! قالَ: فَقالَ أبو جَعفَرٍ علیه السّلام: قَولُ اللّٰهِ أَصدَقُ مِن قَولِكَ یا زُرارَةُ، أ رَأَیتَ قَولَ اللّٰهِ عز و جل (خَلَطُوا عَمَلاً صَٰلِحًا وَ ءَاخَرَ سَيِّئًا عَسَى ٱللَّهُ أَن يَتُوبَ عَلَيْهِمْ)^۲، فَلَمّا قالَ: (عَسَى) فَقُلتُ: ما هُم إِلّا مُؤمِنینَ أَو كافِرِینَ. قالَ: فَقالَ: ما تَقولُ فی قَولِهِ عز و جل: (إِلَّا ٱلْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ ٱلرِّجَالِ وَٱلنِّسَاءِ وَٱلْوِلْدَانِ لَا يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَلَا يَهْتَدُونَ سَبِيلاً)^۳ إِلى الإِیمانِ؟ فَقُلتُ: ما هُم إِلّا مُؤمِنینَ أَو كافِرِینَ. فَقالَ: وَ اللّٰهِ ما هُم بِمُؤمِنینَ وَ لا كافِرِینَ.

أَصابوا مِنَ الكُفّارِ أَو لَم یُصیبُوا؛ لِأَنَّ عَلى الإِمامِ أَن یُجِیزَ جَماعَةً مِن تَحتِ یَدِهِ، وَ إِن حَضَرَتِ القِسمَةُ فَلَهُ أَن یَسُدَّ كُلَّ نائِبةٍ تَنُوبُهُ قَبلَ القِسمَةِ، وَ إِن بَقِیَ بَعدَ ذٰلِكَ شَی‏ءٌ یَقسِمُهُ بَینَهُم، وَ إِن لَم یَبقَ شَی‏ءٌ لَهُم فَلا شَی‏ءَ عَلَیهِ.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: «عاقَبتُم» در آیه را به معنای کیفر و مجازات کافران یا زنان، غنیمت گرفتن از کافران و همسر گزیدن گرفته‏اند.^۲ در آیه به معنای قرار دادن چیزی در پی چیز دگر گرفته شده و آیه چنین تفسیر شده است که اگر مسلمانانی که زنانشان به کافران پیوسته‏اند، در پی آن همسر گزینند، امام علیه السّلام باید معادلِ مهر زنی را که رفته، بدان مرد بپردازد. چنان که از روایت بر می‏آید، پرداخت مهر صرفاً از غنائم جنگی نیست، بلکه می‏تواند از بیت المال یا مال خود امام باشد و امام علیه السّلام در این موارد، صاحب ولایت و تصرّف تام است و ابتدا خسارت‏هایی از این دست را جبران می‏کند و آن گاه اموال را تقسیم می‏نماید، هر چند که مؤمنان در رفتن زن آن مرد نقشی نداشته‏اند و غنائم به دست آمده، اموال آنان به شمار می‏رود.^۳ روایت از نوع «تفسیری - تبیینی» است. این روایت در علل الشرائع از طریقی دیگر نقل شده است.^۴

سوره تغابن

اصناف مردم از جهت کفر و ایمان (تغابن: آیه ۲)

۱۴۵.طریق ۳، عَن یونُسَ، عَن رَجُلٍ، عَن زُرارَةَ، عَن أبی جَعفَرٍ علیه السّلام، قالَ: قُلتُ لَهُ: فَما تَقُولُ فی مُناكَحَةِ النّاسِ؛ فَإِنّی قَد بَلَغتُ ما تَراهُ وَ ما تَزَوَّجتُ قَطُّ؟ فَقالَ: وَ ما یَمنَعُكَ مِن ذٰلِكَ؟ فَقُلتُ: ما یَمنَعُنی إِلّا أَنَّنِی أَخشَى أَن لا تَحِلَّ لی مُناكَحَتُهُم، فَما تَأمُرُنی؟ فَقالَ: