گونه‏شناسی و تخریج: آیه در مقام طعن بر منکران قیام است و بیان می‏کند خدا بر خلقت نخستین تواناست و ممکن نیست از خلق دوباره در آخرت عاجز باشد؛ ولی اینان در التباسی به سر می‏برند که آنان را از ایمان به رستخیز و خلق جدید باز می‏دارد. البتّه روایت از خلق عالمی جدید پس از قیامت سخن می‏گوید، گویا که خلق اوّل را آفرینش دنیای ما و آدمیان می‏داند و خلق جدید را آفریدگانی دیگر می‏شمارد که با خصوصیّات گفته شده، پدید می‏آیند. این روایت، مصداقی دیگر از آیه عرضه می‏کند و از نوع «جری و تطبیق» است. در مصادر دیگر، مؤیّدهایی برای این روایت یافت می‏شود.^۱

سوره نجم

وقایع شب معراج(نجم: آیه ۸ - ۹)

۱۳۸.طریق ۶، عَن عَبدِ الصَّمَدِ بن بَشِیرٍ، عَن أبی جَعفَرٍ علیه السّلام، قالَ: انتَهَى النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلى السَّماءِ السّابِعَةِ وَ انتَهى إِلى سِدرَةِ المُنتَهَى، قالَ: فَقالَتِ السِّدرَةُ: ما جاوَزَنی مَخلوقٌ قَبلَكَ‏. ثُمَّ دَنا فَتَدَلّى فَكانَ قابَ قَوسَینِ أَو أَدنى،‏ فَأَوحى،‏ قالَ: فَدَفَعَ إِلَیهِ كِتابَ أَصحابِ الیَمینِ وَ كِتابَ أَصحابِ الشِّمالِ، فَأَخَذَ كِتابَ أَصحابِ الیَمینِ بِیَمِینِهِ وَ فَتَحَهُ وَ نَظَرَ فیهِ؛ فَإِذا فیهِ أَسماءُ أَهلِ الجَنَّةِ وَ أَسماءُ آبائِهِم وَ قَبائِلِهِم، قالَ: وَ فَتَحَ كِتابَ أَصحابِ الشِّمالِ وَ نَظَرَ فیهِ؛ فَإِذا هِیَ أَسماءُ أَهلِ النّارِ وَ أَسماءُ آبائِهِم وَ قَبائِلِهِم، ثُمَّ نَزَلَ وَ مَعَهُ الصَّحیفَتانِ فَدَفَعَهُما إِلى عَلِیِّ بن أبی طالِبٍ علیه السّلام.^۲

گونه‏شناسی و تخریج: روایت از طریق تفصیل رخدادهای معراج، پرتویی بر مفهوم آیه افکنده و از نوع «تفسیری - تبیینی» است. نقل مفصّل‏تر این روایت در تفسیر العیّاشی^۳ و با اندکی تفاوت در بصائر الدرجات^۴ به چشم می‏خورد.

خواهد گرفت. این روایت از نوع «جری و تطبیق» است. نقل هم‏مضمون این حدیث در روایات دیگر نیز یافت می‏شود.^۱

سوره حجرات

ایمان، حقیقتی فراتر از اسلام (حجرات: آیه ۱۴)

۱۳۶.طریق ۳، عَن یونُسَ، عَن جَمیلِ بن دَرّاجٍ، قالَ: سَأَلتُ أَبا عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام عَن قَولِ اللّٰهِ عز و جل:(قَالَتِ ٱلْأَعْرَابُ ءَامَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُوا وَ لَٰكِن قُولُوا أَسْلَمْنَا وَ لَمَّا يَدْخُلِ ٱلاْءِيْمَانَ فِى قُلُوبِكُمْ) فَقالَ لی: أ لا تَرى أَنَّ الإِیمانَ غَیرُ الإِسلامِ.^۲

گونه‏شناسی و تخریج: روایت، مفهوم بر آمده از ظاهر آیه را بیان می‏کند و از نوع «تفسیری - تبیینی» است. اهل بیت علیهم السّلام در روایات دیگر نیز به تمایز ایمان و اسلام اشاره کرده‏اند.^۳

سوره ق

خلق جدید آفرینش عالمی دیگر و آدمیانی دیگر (ق: آیه ۱۵)

۱۳۷.طریق ۱۴، عَن الحَسَنِ بن مَحبوبٍ، عَن عَمرِو بن شِمرٍ، عَن جابِرِ بن یَزِیدَ، قالَ: سَأَلتُ أَبا جَعفَرٍ علیه السّلام عَن قَولِ اللّٰهِ عز و جل‏: (أَفَعَيِينَا بِالْخَلْقِ ٱلْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِى لَبْسٍ مِّنْ خَلْقٍ جَدِيدٍ)، فَقالَ: یا جابِرُ، تَأوِیلُ ذٰلِكَ أَنَّ اللّٰهَ عز و جل إِذا أَفنى هٰذا الخَلقَ وَ هٰذا العالَمَ وَ أَسكَنَ أَهلَ الجَنَّةِ الجَنَّةَ وَ أَهلَ النّارِ النّارَ، جَدَّدَ اللَّهُ‏ عز و جل عالَماً غَیرَ هٰذا العالَمِ، وَ جَدَّدَ عالَماً مِن غَیرِ فُحولَةٍ وَ لا إِناثٍ یَعبُدونَهُ وَ یُوَحِّدونَهُ، وَ خَلَقَ لَهُم أَرضاً غَیرَ هٰذِهِ الأَرضِ تَحمِلُهُم، وَ سَماءً غَیرَ هٰذِهِ السَّماءِ تُظِلُّهُم. لَعَلَّكَ تَرى أَنَّ اللّٰهَ عز و جل إِنَّما خَلَقَ هٰذا العالَمَ الواحِدَ وَ تَرَى أَنَّ اللّٰهَ عز و جل لَم یَخلُق بَشَراً غَیرَكُم! بَل وَ اللّٰهِ لَقَد خَلَقَ اللَّهُ تَباركَ وَ تَعالى أَلفَ أَلفِ عالَمٍ وَ أَلفَ أَلفِ آدَمٍ، أَنتَ فی آخِرِ تِلكَ العَوالِمِ وَ أُولٰئِكَ الآدَمِیینَ.^۴