عَن عَبدِ الحَمِیدِ بن أبی الدَّیلَمِ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام، قالَ:... وَ قالَ جَلَّ ذِكرُهُ:‏ (فَسْأَلُوا أَهْلَ ٱلذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ)،‏ قالَ: الكِتابُ هُوَ الذِّكرُ، وَ أَهلُهُ آلُ مُحَمَّدٍ علیه السّلام؛ أَمَرَ اللَّهُ عز و جل بِسُؤالِهِم وَ لَم یُؤمَروا بِسُؤالِ الجُهّالِ، وَ سَمَّى اللَّهُ عز و جل القُرآنَ ذِكراً فَقالَ تَبارَكَ وَ تَعالَى (وَ أَنزَلْنَا إِلَيْكَ ٱلذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ)‏، وَ قالَ عز و جل: (وَ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَّكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْأَلُونَ).^۱

گونه‏شناسی و تخریج: مانند حدیث پیشین، از نوع «جری و تطبیق» است. مضمون این روایت، در روایات فراوانی یافت می‏شود.^۲

مراد از ذکرِ، نزد پیامبر اسلام و پیامبران پیشین (انبیا: آیه ۲۴)

۹۹.طریق ۹، عَن إِسماعیلَ بن سَهلٍ عَن إِبراهیمَ‏ بنِ عَبدِ الحَمِیدِ، عَن زُرارَةَ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام‏؛ فی قَولِهِ: (هَٰذَا ذِكْرُ مَن مَّعِىَ وَ ذِكْرُ مَن قَبْلِى)‏، فَقالَ:‏(ذِكْرُ مَن مَّعِىَ)، ما هُوَ كائِنٌ‏ وَ (وَ ذِكْرُ مَن قَبْلِى)‏ ما قَد كانَ.^۳

گونه‏شناسی و تخریج: روایت، «ذکر من معی و ذکر من قبلی» را یادکردِ آثار، رخدادها و نشان‏هایی می‏داند که در حال و گذشته پدید آمده‏اند و همگی هم‏داستان بر ربوبیّت اللّٰه دلالت دارند و در کنار آنها اثر و نشانه‏ای از خدایی دیگر به چشم نمی‏خورد. روایت با بیان یکی از احتمال‏های «ذکر» در آیه از گونه «تفسیری - تبیینی» به شمار می‏رود.

سوره حج

شک کنندگان در محمّد صلی الله علیه و آله پرستندگان ناتمام خداوند و عافیت‏طلبی آنها (حج: آیه ۱۱)

۱۰۰.طریق ۳، عَن یونُسَ عَن رَجُلٍ، عَن زُرارَةَ، عَن أبی جَعفَرٍ علیه السّلام، قالَ: سَأَلتُهُ عَن قَولِ اللّٰهِ عز و جل (وَ مِنَ ٱلنَّاسِ مَن يَعْبُدُ ٱللَّهَ عَلَىٰ حَرْفٍ)‏، قالَ: هُم قَومٌ وَحَّدُوا اللّٰهَ وَ خَلَعوا عِبادَةَ مَن یُعبَدُ

مضمون این حدیث، در روایات بسیاری نمود دارد.^۱

سوره انبیا

اهل بیت علیهم السّلام مصداق اهل ذکر (انبیا: آیه ۷)

۹۷.طریق۹، عَن مُحَمَّدِ بن سِنانٍ، عَن إِسماعِیلَ بنِ جابِرٍ وَ عَبدِ الكَرِیمِ، عَن عَبدِ الحَمِیدِ بن أبی الدَّیلَمِ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام‏ فی قَولِ اللّٰهِ تَعالَى:‏ (فَسْأَلُوا أَهْلَ ٱلذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ)‏، قالَ: كِتابُ اللّٰهِ الذِّكرُ، وَ أَهلُهُ آلُ مُحَمَّدٍ الَّذینَ أَمَرَ اللَّهُ بِسُؤالِهِم وَ لَم یُؤمَروا بِسُؤالِ الجُهّالِ، وَ سَمَّى اللَّهُ القُرآنَ ذِكراً فَقالَ‏: (وَ أَنزَلْنَا إِلَيْكَ ٱلذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ).‏^۲

گونه‏شناسی و تخریج: مراد از «ذکر»، کتاب‏های آسمانی و مراد از «اهل ذکر»، اهل کتاب است؛^۳ امّا با تنقیح مناط می‏توان گفت اهل ذکر، هر عالم و مطّلع، و ذکر همه کتاب‏های آسمانی می‏تواند باشد. در چنین فضایی می‏توان قرآن را ذکر و ائمّه علیهم السّلام را به عنوان عالمان و مطّلعان از آن، اهل ذکر دانست. این روایت، از نوع «جری و تطبیق» است. این روایت ذیل روایتی طولانی در الکافی به چشم می‏خورد^۴ که در زیر به همراه روایات دیگر خواهد آمد.

۹۸.طریق ۲۸^۵، عَن مُحَمَّدِ بن سِنانٍ عَن، إِسماعیلَ بنِ جابِرٍ وَ عَبدِ الكَرِیمِ بن عَمرٍو،