وجه نام‏گذاری ذو القرنین و جریان سنّت‏های او در قائم علیه السّلام (کهف: آیه ۸۳ - ۸۵)

۹۳.طریق ۴۰، عَن حَمّادِ بن عِیسَى، عَن عَمرِو بن شِمرٍ، عَن جابِرِ بن یَزِیدَ الجُعفِیِّ، عَن جابِرِ بن عَبدِ اللّٰهِ الأَنصارِیِّ، قالَ: سَمِعتُ رَسُولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ:‏ إِنَّ ذا القَرنَینِ كانَ عَبداً صالِحاً جَعَلَهُ اللَّهُ عز و جل حُجَّةً عَلى عِبادِهِ، فَدَعا قَومَهُ إِلى اللّٰهِ وَ أَمَرَهُم بِتَقواهُ، فَضَرَبوهُ عَلى قَرنِهِ، فَغابَ عَنهُم زَماناً حَتَّى قِیلَ: ماتَ أَو هَلَكَ بِأَیِّ وادٍ سَلَكَ! ثُمَّ ظَهَرَ وَ رَجَعَ إِلى قَومِهِ فَضَرَبُوهُ عَلى قَرنِهِ الآخَرِ، وَ فِیكُم مَن هُوَ عَلى سُنَّتِهِ.

۰.وَ إِنَّ اللّٰهَ عز و جل مَكَّنَ لِذِی القَرنَینِ فی الأَرضِ وَ جَعَلَ لَهُ مِن كُلِّ شَی‏ءٍ سَبَباً، وَ بَلَغَ المَغرِبَ وَ المَشرِقَ، وَ إِنَّ اللّٰهَ تَبارَكَ وَ تَعالى سَیَجرِى سُنَّتَهُ فی القائِمِ مِن وُلدِی فَیُبَلِّغُهُ شَرقَ الأَرضِ وَ غَربَها، حَتّى لا یَبقى منهلا [مَنهَلٌ‏] وَ لا موضعا [مَوضِعٌ‏] مِن سَهلٍ وَ لا جَبَلٍ وَطِئَهُ، ذُو القَرنَینِ إِلّا وَطِئَهُ وَ یُظهِرُ اللَّهُ عز و جل لَهُ كُنُوزَ الأَرضِ وَ مَعادِنَها وَ یَنصُرُهُ بِالرُّعبِ، فَیَملَأُ الأَرضَ بِهِ عَدلاً وَ قِسطاً كَما مُلِئَت جَوراً وَ ظُلماً.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: روایت، وجه نام‏گذاری ذو القرنین را می‏گوید و مفاد آیه در باره او چون تمکّن او در زمین، سبب قرار دادن سبب و وسیله برای او از هر چیز و رسیدنش به مشرق و مغرب را بازگو می‏کند و آن گاه همین سنّت‏ها را در باره قائم؟عج؟ جاری می‏داند. چنین می‏نماید که در ضمن روشن‏داشتِ این سنّت‏ها در باره قائم علیه السّلام، تفسیری از آیات هم عرضه می‏شود. برای نمونه، رسیدن به مشرق و مغرب را اشارتی به در نوردیدن تمام نقاط زمین می‏انگارد، یا تمکّن در زمین و قرار دادن سبب را آشکارگی گنج‏های زمین و یاری با رعب تفسیر می‏کند. بدین ترتیب، حدیث را می‏توان «تفسیری - تبیینی» دانست. متن این روایت در کتاب‏های دیگر نیز گزارش شده است.^۲

قرائت با صدایی میانه در نماز (اسرا: آیه ۱۱۰)

۹۱.طریق ۳، عَن یونُسَ بن عَبدِ الرَّحمٰنِ، عَن عَبدِ اللّٰهِ بن سِنانٍ، قالَ: قُلتُ لِأبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام: عَلى الإِمامِ أَن یُسمِعَ مَن خَلفَهُ وَ إِن كَثُرُوا؟ فَقالَ: لِیَقرَأ قِراءَةً وَسَطاً، یَقُولُ اللَّهُ تَبارَكَ وَ تَعالَى: (وَ لَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَ لَا تُخَافِتْ بِهَا).^۱

گونه‏شناسی و تخریج: امام علیه السّلام با بهره‏جویی از آیه، چنین برداشت کرده که امام جماعت باید با صدایی نه بلند و نه آهسته قرائت کند. در واقع، یکی از مصداق‏های «صلاة»، (نماز جماعت) و حکمی از احکام آن ذکر شده است و روایت از نوع «تفسیری - تبیینی» است. عیّاشی این روایت را از دو طریق و با سندی مرسل از عبد اللّٰه بن سنان^۲ و مفضّل^۳ نقل کرده است، چنان که متن آن در دعائم الإسلام نیز دیده می‏شود.^۴

سوره کهف

سبب نزول آیه (کهف: آیه ۲۳ - ۲۴)

۹۲.طریق ۱۰، رَوى حَمّادُ بن عِیسَى، عَن عَبدِ اللّٰهِ بن مَیمُونٍ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام، قالَ:‏ لِلعَبدِ أَن یَستَثنِیَ ما بَینَهُ وَ بَینَ أَربَعینَ یَوماً إِذا نَسِیَ،‏ إِنَّ رَسولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله أَتاهُ‏ ناسٌ مِنَ الیَهُودِ فَسَأَلُوهُ عَن أَشیاءَ، فَقالَ لَهُم تَعالَوا غَداً أُحَدِّثكُم، وَ لَم یَستَثنِ، فاحتَبَسَ جَبرَئیلُ علیه السّلام عَنهُ أَربَعینَ یَوماً، ثُمَّ أَتاهُ فَقالَ:‏(وَ لَا تَقُولَنَّ لِشَىْ‏ءٍ إِنِّى فَاعِلٌ ذَٰلِكَ غَدًا * إِلَّا أَن يَشَاءَ ٱللَّهُ وَٱذْكُر رَّبَّكَ إِذَا نَسِيتَ).‏^۵

گونه‏شناسی و تخریج: روایت، سبب نزول آیه را بیان می‏کند و از نوع «آیه شناخت» است. بخشی از این روایت در تهذیب الأحکام آمده است.^۶