گونه‏شناسی و تخریج: این روایت نیز به صورت ضمنی روح را از ملائکه متمایز می‏کند و در باره کارکرد آن در اوصیای الهی سخن می‏گوید. بنا بر این، روایت همچون روایت پیشین، از نوع «تفسیری - تبیینی» است. این روایت با طرقی دیگر نیز آمده است.^۱

قرآن، مایه روشن‏داشتِ همه چیز (نحل: آیه ۸۹)

۸۷.طریق ۶، عَن أبی عَبدِ اللّٰهِ المُؤمِنِ، عَن عَبدِ الأَعلى مَولى آلِ سامٍ، قالَ: سَمِعتُ أَبا عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام یَقُولُ:‏ وَ اللّٰهِ، إِنّی لَأَعلَمُ كِتابَ اللّٰهِ مِن أَوَّلِهِ إِلى آخِرِهِ كَأَنَّهُ فی كَفّی،‏ فیهِ خَبَرُ السَّماءِ وَ خَبَرُ الأَرضِ وَ خَبَرُ ما كانَ وَ خَبَرُ ما هُوَ كائِنٌ، قالَ اللَّهُ عز و جل فِیهِ: (تِبْيَٰنًا لِّكُلِّ شَىْ‏ءٍ).^۲

گونه‏شناسی و تخریج: روایت از عمومیت «کلّ شیء» و این که قرآن مایه روشن‏داشت و تبیان آن است، این گونه برداشت کرده که در قرآن، خبر آسمان، زمین، گذشته و آینده وجود دارد و چون امام به چنین کتابی علم دارد، قاعدتاً علم به آن موارد هم خواهد داشت. چنان که دیده می‏شود، در روایت، به «کلّ شیء» توجّه شده است و از این رو روایت می‏تواند از گونه «تفسیری - تبیینی» باشد. چنان که برخی عالمان گفته‏اند، ظاهراً بنا بر روایاتی از این دست، تبیان بودن قرآن از طرقی غیر از دلالت‏های لفظی متعارف و معهود است.^۳ این روایت در سایر منابع نیز وجود دارد.^۴

قالَ: أَتى رَجُلٌ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ علیه السّلام یَسأَلُهُ عَنِ الرُوحِ: أ لَیسَ هُوَ جَبرَئیلَ؟ فَقالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السّلام: جَبرَئِیلُ مِنَ المَلائِكَةِ وَ الرُّوحُ غَیرُ جَبرَئِیلَ، وَ كَرَّرَ ذٰلِكَ عَلى الرَّجُلِ، فَقالَ لَهُ: لَقَد قُلتَ عَظِیماً مِنَ القَولِ، ما أَحَدٌ یَزعُمُ أَنَّ الرّوح غَیرُ جَبرَئیلَ! فَقالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السّلام: إِنَّكَ ضالٌّ تَروی عَن أَهلِ الضَّلالِ، یَقُولُ اللَّهُ تَبارَكَ وَ تَعالَى لِنَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله‏: (أَتَىٰ أَمْرُ ٱللَّهِ فَلَا تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ * يُنَزِّلُ ٱلْمَلَائِكَةَ بِالرُّوحِ)، وَ الرُّوحُ غَیرُ المَلائِكَة.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: ظاهر آیه تمایز میان ملائکه و روح است. روایت با استفاده از همین نکته، روح را حقیقتی متمایز از ملائکه و از جمله جبرئیل دانسته است. پس روایت از نوع «تفسیری - تبیینی» است. گفتنی است که مفسّران در باره مراد از «روح» در این آیه اختلاف کرده‏اند و آن را کلمه حیات القا شده از سوی خدا بر اشیا، نبوّت، روح رسالت قرآنی، روح وحی و... دانسته‏اند.^۲ این حدیث در الکافی نیز آمده^۳ و در قالب نقلی مفصّل‏تر در الغارات گزارش شده است.^۴

۸۶.طریق۶، عَن عُبَیدِ بن أَسباطٍ، عَن عَلِیِّ بن أبی حَمزَةَ، عَن أبی بَصِیرٍ عَن أبی جَعفَرٍ علیه السّلام، قالَ: سَأَلتُهُ عَن قَولِ اللّٰهِ عز و جل‏:‏ (يُنَزِّلُ ٱلْمَلَائِكَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَىٰ مَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ)، فَقالَ: جَبرَئیلُ الَّذی نَزَلَ عَلى الأَنبِیاءِ، وَ الرّوحُ تَكونُ مَعَهُم وَ مَعَ الأَوصِیاءِ لا تُفارِقُهُم؛ تُفَقِّهُهُم‏ وَ تُسَدِّدُهُم مِن عِندِ اللّٰهِ وَ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله، وَ بِهِما عُبِدَ اللَّهُ وَ استَعبَدَهُ الخَلقُ، وَ عَلى هٰذا الجِنُّ وَ الإِنسُ وَ المَلائِكَةُ، وَ لَم یَعبُدِ اللّٰهَ مَلَكٌ وَ لا نَبِی وَ لا إِنسانٌ وَ لا جانٌّ إِلّا بِشَهادَةِ أَن لا إِلَهَ‏ إِلّا اللَّهُ وَ أَنَّ محمّداً رَسولُ اللّٰهِ، وَ ما خَلَقَ اللَّهُ خَلقاً إِلّا لِلعِبادَةِ.^۵