181
میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی

طبیعتاً بسته به درجات ایمان، شدّت یا ضعف می‏یابد.۱ ائمّه علیهم السّلام، خویشتن را که در ستیغ ایمان اند، مصداق تامّ و تمام متوسّمان دانسته‏اند و روایت از نوع «جری و تطبیق» است. در روایات متعدّدی در منابع دیگر، «معصومان علیهم السّلام» مصداق این آیه برشمرده شده‏اند.۲

تنگی سینه پیامبر خدا در اثر آگاهی از نفاق نسبت به وصیّ خود (حجر: آیه ۹۷)

۸۴.طریق ۲۸۳، عَن مُحَمَّدِ بن سِنانٍ، عَن إِسماعِیلَ بن جابِرٍ وَ عَبدِ الكَرِیمِ بن عَمرٍو، عَن عَبدِ الحَمِیدِ بن أبی الدَّیلَمِ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام قالَ:... فَذَكَرَ مِن فَضلِ وَصِیِّهِ ذِكراً فَوَقَعَ النِّفاقُ فی قُلُوبِهِم، فَعَلِمَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله ذٰلِكَ وَ ما یَقُولُونَ، فَقالَ اللَّهُ جَلَّ ذِكرُهُ: یا مُحَمَّدُ، (وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضِيقُ صَدْرُكَ بِمَا يَقُولُونَ...).۴

گونه‏شناسی و تخریج: مورد نزول آیه آن است که پیامبر خدا از سخنان مشرکان و مخالفان، غمین و دل‏تنگ شده و روایت، آن را به تنگی سینه او از سخنان منافقانه اصحاب در باره وصی، تسرّی داده و از نوع «جری و تطبیق» است. ابن شهرآشوب به صورت مرسل روایتی هم‏مضمون را از امام صادق علیه السّلام نقل کرده است.۵

سوره نحل

روح، غیر از جبرئیل (نحل: آیه ۲)

۸۵.طریق۶۶، عَن عَلیِّ بن أَسباطٍ، عَنِ الحُسَینِ بن أبی العَلاءِ، عَن سَعدٍ الإِسكافِ،

1.. ر. ک: الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن: ج۱۶ ص۲۲۴.

2.. تفسیر فرات: ص۲۲۸ – ۲۲۹، تفسیر العیاشی: ج۲ ص۲۴۷، الكافی: ج۱ ص۲۱۸ - ۲۱۹؛ الاختصاص: ص۳۰۲ - ۳۰۳ و ۳۰۷؛ بصائر الدرجات: ج۱ ص۳۵۴ - ۳۵۵ و ۳۵۷، المناقب، ابن شهرآشوب: ج۴ ص۲۱۵.

3.. این طریق، در کنار دو سند دیگر آمده است: «محمّد بن یحیى العطّار، عن محمّد بن سنان...» و «محمّد بن الحسین بن أبی الخطّاب، عن محمّد بن سنان...».

4.. الكافی: ج۱ ص۲۹۳ - ۲۹۶.

5.. ر. ک: المناقب، ابن شهر آشوب: ج۴ ص۲۰۵.

6.. عبیدی در بصائر الدرجات با مشارکت محمّد بن حسین از علی بن اسباط نقل می‏کند. در مختصر بصائر الدرجات افزون بر محمّد بن حسین، موسی بن عمر بن یزید صیقل هم از ابن اسباط روایت می‏کند.


میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
180

است، چه در آن امکان زوال برود یا نه.۱ پس مفهوم آیه را نمی‏توان در بیان روایت منحصر گردانید. بخش‏هایی از این روایت در سایر کتاب‏های روایی دیده می‏شود.۲

سوره حجر

ائمّه علیهم السّلام مصداق متوسّمان (حجر: آیه ۷۵)

۸۳.طریق۶۳، عَن زِیادٍ القَندِیِّ، عَنِ ابنِ أُذَینَةَ، عَن مَعروفِ بن خَرَّبوذَ، عَن أبی جَعفَرٍ علیه السّلام‏؛ فی قَولِ اللّٰهِ عز و جل‏: (إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَأَيَٰتٍ لِّلْمُتَوَسِّمِينَ)‏ قالَ: إِیانا عَنى.۴

گونه‏شناسی و تخریج: آیه حوادث روی داده برای قوم لوط و بقایای بر جای مانده از آنان را آیت و نشانه‏ای برای هوشیاران می‏داند. توسّم و تفرّس، در گرو و تابع ایمان است و

1.. المیزان فی تفسیر القرآن: ج۱۲ ص۶۵.

2.. این روایت تا عبارت «... و إنَّهُ لَیَتَمَنّى قیامَ الساعَةِ مِمّا هو فیهِ مِن الشَّرّ» در این کتاب‏ها آمده است: تفسیر العیّاشی: ج۲ ص۲۲۷ (عن سوید بن غفلة، عن علی بن أبی طالب علیه السّلام قال ‏...)، تفسیر القمّی: ج۱ ۳۷۰ «قال علیّ بن إبراهیم؛‏ فی قوله تعالى‏: (يُثَبِّتُ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا بِالْقَوْلِ ٱلثَّابِتِ فِى ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا وَ فِى ٱلْأَخِرَةِ وَ يُضِلُّ ٱللَّهُ ٱلظَّالِمِينَ)‏، فإنّه حدّثنی أبی، عن علیّ بن مهزیار، عن عمر بن عثمان، عن المفضّل بن صالح، عن جابر، عن إبراهیم بن العلیّ، عن سوید بن علقمة (/ غفلة)، عن أمیر المؤمنین علیه السّلام، قال‏...»، الأمالی، طوسی: ص۳۴۷ (و بهذا الاسناد، عن عباد، عن عمّه، عن أبیه، عن جابر، عن إبراهیم بن عبد الأعلى، عن سوید بن غفلة ...)، تأویل الآیات الظاهرة: ص۲۴۷ «وَ رَوَى الشَّیخُ محمّد بنُ یَعقُوبَ رحمه الله ‏بإسناده عن رجاله، عن سوید بن غفلة، عن أمیر المؤمنین علیه السّلام أَنَّهُ قال‏...». این نقل تا عبارت «... و إنّه لیتمنّى قیام السّاعة ممّا هو فیه من الشّر» گزارش شده است و عبارات «إنّی كنت لأنظر إلى الغنم و الإبل و أنا أرعاها، و لیس من نبی إلّا قد رعى، فكنت أنظر إلیها قبل النبوة و هی متمكنّة فی المكینة ما حولها شی‏ء ینشرها حیّ، فانظر فأقول: ما هذا؟! و أعجب، حتى حدّثنی جبرئیل علیه السّلام أن الكافر یُضرب ضربةً ما خلق اللّٰه شیئاً إلّا سمعها و یذعر إلّا الثقلان، فعلمت أنّ ذلك إنّما كان بضربة الكافر، فنعوذ باللّٰه من عذاب القبر». نیز، در تفسیر العیّاشی: (ج۲ ص۲۲۸) و با سند «قال جابر: قال أبو جعفر علیه السّلام: قال النبی صلی الله علیه و آله...» وجود دارد.

3.. محمّد بن عیسی با مشارکت یعقوب بن یزید، این حدیث را از زیاد بن مروان قندی نقل می‏کند.

4.. بصائر الدرجات: ج۱ ص۳۵۵. سند اوّل حدیث (محمّد بن الحسن الصفّار، عن یعقوب بن یزید، عن زیاد بن مروان) شبیه به طریق کتاب زیاد قندی در فهرست شیخ است (ر. ک: الفهرست، طوسی: ش۳۰۲) پس احتمالاً صفّار آن را از کتاب او بر گرفته است. با توجّه به نقل‏های بسیار صفّار از عبیدی، امکان برگرفته شدن حدیث از کتاب عبیدی هم منتفی نیست.

  • نام منبع :
    میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1081
صفحه از 291
پرینت  ارسال به