سوره یونس

عدم شکّ پیامبر صلی الله علیه و آله در آنچه بر او نازل شده (یونس: آیه ۹۴)

۷۶.طریق۴۶^۱ و طریق۴۳، عَن مُحَمَّدِ بن إِسماعِیلَ الدّارِمِیِّ، عَن مُحَمَّدِ بن سَعیدٍ الإِذخِرِیِّ - وَ كانَ مِمَّن یَصحَبُ مُوسَى بنَ مُحَمَّدِ بن عَلِیٍّ الرِّضا - أَنَّ مُوسَى أَخبَرَهُ‏: أَنَّ یحیی بنَ أَكثَمَ كَتَبَ إِلَیهِ یَسأَلُهُ عَن مَسائِلَ، فِیها:

۰.وَ أَخبِرنِی عَن قَولِ اللّٰهِ عز و جل‏:‏ (فَإِن كُنتَ فِى شَكٍّ مِّمَّا أَنزَلْنَا إِلَيْكَ فَسَْٔلِ ٱلَّذِينَ يَقْرَءُونَ ٱلْكِتَابَ مِن قَبْلِكَ)‏، مَنِ المُخاطَبُ بِالآیَةِ؟ فَإِن كانَ المُخاطَبُ بِهِ النَّبِیَّ؛ أ لَیسَ قَد شَكَّ فیما أَنزَلَ اللَّهُ عز و جل إِلَیهِ؟ فَإِن كانَ المُخاطَبُ بِهِ غَیرَهُ؛ فَعَلى غَیرِهِ إِذاً أُنزِلَ الكِتابُ؟! قالَ موسى: فَسَأَلتُ أَخِی عَلِیَّ بنَ مُحَمَّدٍ علیه السّلام عَن ذٰلِكَ، قالَ:

۰.أمّا قَولُهُ:‏ (فَإِن كُنتَ فِى شَكٍّ مِّمَّا أَنزَلْنَا إِلَيْكَ فَسَْٔلِ ٱلَّذِينَ يَقْرَءُونَ ٱلْكِتَابَ مِن قَبْلِكَ)‏ فَإِنَّ المُخاطَبَ بِذٰلِكَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله، وَ لَم یَكُن فی شَكٍّ مِمّا أَنزَلَ اللَّهُ عز و جل، وَ لٰكِن قالَتِ الجَهَلَةُ: كَیفَ لا یَبعَثُ إِلَینا نَبِیاً مِنَ المَلائِكَةِ؟ إِنَّهُ لَم یُفَرِّق بَینَهُ وَ بَینَ غَیرِهِ فی الِاستِغناءِ عَنِ المَأكَلِ وَ المَشرَبِ وَ المَشیِ فی الأَسواقِ! فَأَوحَى اللَّهُ عز و جل إِلى نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله‏:(فَسَْٔلِ ٱلَّذِينَ يَقْرَءُونَ ٱلْكِتَابَ مِن قَبْلِكَ)‏ بِمَحضَرٍ مِنَ الجَهَلَةِ: هَل یَبعَثُ اللَّهُ رَسُولاً قَبلِكَ إِلّا وَ هُوَ یَأكُلُ الطَّعامَ وَ یَمشی فی الأَسواقِ! وَ لَكَ بِهِم أُسوَةٌ. وَ إِنَّما قالَ:‏ (فَإِن كُنتَ فِى شَكٍّ)‏ وَ لَم یَقُل، وَ لٰكِن لِیَتَّبِعَهُم،^۲ كَما قالَ لَهُ صلی الله علیه و آله‏: (فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنفُسَنَا وَأَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَتَ ٱللَّهِ عَلَى ٱلْكَاذِبِينَ)‏، وَ لَو قالَ: «تَعالَوا نَبتَهِل فَنَجعَل لَعنَةَ اللّٰهِ عَلَیكُم» لَم یَكونُوا یُجِیبُونَ لِلمُباهَلَةِ، وَ قَد عَرَفَ أَنَّ نَبِیَّهُ صلی الله علیه و آله مُؤَدِّی عَنهُ رِسالَتَهُ وَ ما هُوَ مِنَ الكاذِبِینَ، وَ كَذٰلِكَ عَرَفَ

نقل‏های متعدّدی، «اهل بیت علیهم السّلام» به عنوان مراد این آیه دانسته شده‏اند.^۱

جریان سنّت‏های الهی پس از بیان (توبه: آیه ۱۱۵)

۷۵.طریق۳، عَن یونُسَ، عَن حَمّادٍ، عَن عَبدِ الأَعلى، قالَ: قُلتُ لِأبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام: أَصلَحَكَ اللَّهُ، هَل جُعِلَ فی النّاسِ أَداةٌ یَنالونَ بِها المَعرِفَةَ؟ قالَ: فَقالَ: لا، قُلتُ: فَهَل كُلِّفُوا المَعرِفَةَ؟ قالَ: لا، عَلى اللّٰهِ البَیانُ: (لَا يُكَلِّفُ ٱللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا) وَ (لَا يُكَلِّفُ ٱللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا ءَاتَاهَا) قالَ: وَ سَأَلتُهُ عَن قَولِهِ:‏ (وَ مَا كَانَ ٱللَّهُ لِيُضِلَّ قَوْمَاً بَعْدَ إِذْ هَدَاهُمْ حَتَّىٰ يُبَيِّنَ لَهُم مَّا يَتَّقُونَ)‏ قالَ: حَتّى یُعَرِّفَهُم ما یُرضِیهِ وَ ما یُسخِطُهُ.^۲

گونه‏شناسی و تخریج: فراز نخستین روایت، به آیه ۲۸۶ از سوره بقره و آیه ۷ از سوره طلاق مربوط است و تکلیف را بسته به «بیان» می‏داند. روایت در بخش مربوط به سوره توبه، می‏گوید که سنّت اضلال الهی (حکم به گم‏راهی، مجازات کردن، سلب توفیق و به حال خویش وا نهادن)^۳ پس از آن جاری می‏شود که خداوند موارد رضایت یا سخط خویش را برای بندگان تبیین کند. با این بیان، روایت از نوع «تفسیری - تبیینی» است. متن کامل این روایت در التوحید صدوق^۴ و قسمت‏هایی از آن در سایر منابع یافت می‏شود.^۵