داد و ساکت بود. برخی، از ظاهر روایت چنین برداشت کرده‏اند که حکم آیه منحصر به مورد نماز جماعت است نه موارد دیگر،^۱ امّا برخی دیگر حکم آیه را عام و به هنگام مطلق قرائت قرآن دانسته‏اند که در این صورت، روایت بیان یکی از موارد این حکم کلّی است.^۲ به هر روی روایت از گونه «تفسیری - تبیینی» است. بخشی از این روایت با سندی مرسل در تفسیر العیّاشی آمده است.^۳

سوره انفال

علی علیه السّلام و اهل بیت علیهم السّلام، مصداق ذو القربی (انفال: آیه ۴۱)

۶۵.طریق۲۸^۴، عَن مُحَمَّدِ بن سِنانٍ، عَن إِسماعِیلَ بن جابِرٍ وَ عَبدِ الكَریمِ بن عَمرٍو، عَن عَبدِ الحَمِیدِ بن أبی الدَّیلَمِ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام، قالَ:....فَلَم یَزَل یُلقی فَضلَ أَهلِ بَیتِهِ بِالكَلامِ، وَ یُبَیِّنُ لَهُم بِالقُرآنِ: (إِنَّمَا يُرِيدُ ٱللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ ٱلرِّجْسَ أَهْلَ ٱلْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا)، وَ قالَ عَزَّ ذِكرُهُ: (وَٱعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَىْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَسولِ وَلِذِى ٱلْقُرْبَىٰ)‏، ثُمَّ قالَ:‏ (وَ ءَاتِ ذَا ٱلْقُرْبَىٰ حَقَّهُ)‏، فَكانَ عَلِیٌّ علیه السّلام وَ كانَ حَقُّهُ الوَصِیَّةَ الَّتِی جُعِلَت لَهُ، وَ الِاسمَ الأَكبَرَ، وَ مِیراثَ العِلمِ، وَ آثارَ عِلمِ النُّبُوَّةِ... .^۵

گونه‏شناسی و تخریج: این حدیث، مراد از «ذو القربی» را مشخّص می‏کند و از نوع «تفسیری - تبیینی» است. مضمون این روایت، در روایات فراوانی دیده می‏شود.^۶

گونه‏شناسی و تخریج: چنان که از نقل‏های دیگر حدیث بر می‏آید،^۱ شبهه این بوده است که «آیا گرفتن میثاق حقیقتاً و در عالم ذرّ رخ داده است و آدمیان با جلال و جبروت پروردگار رو به رو شده و اقرار به ربوبیتش کرده‏اند یا این که مراد آیه، دیدن آیات و نشانه‏های دلالت کننده بر ربوبیت است؟».^۲ امام علیه السّلام ضمن تأکید بر حقیقی بودن این رویارویی، نشانه صدق آن را معرفت فطری انسان نسبت به خالق و رازق خود در این دنیا دانسته‏اند و در عین حال تذکّر داده‏اند که اصل شناخت در درون آدمی نهادینه شده ولی آن رویارویی را با تفاصیلش از یاد برده‏اند. با این توضیحات، روایت در صدد روشن‏داشتِ معنای آیه و از نوع «تفسیری - تبیینی» است. این روایت در سایر مصادر نیز آمده است.^۳

سکوت به گاه قرائت امام جماعت (اعراف: آیه ۲۰۴)

۶۴.طریق۱۰، عَن حَمّادِ بنِ عیسی، عَن حَریزِ بنِ عَبدِ اللّٰهِ، عن زُرارَةَ، عَن أبی جَعفَرٍ علیه السّلام، قالَ: وَ إِن كُنتَ خَلفَ إِمامٍ فَلا تَقرَأَنَّ شَیئاً فی الأَوَّلَتَینِ وَ أَنصِت لِقِراءَتِهِ وَ لا تَقرَأَنَّ شَیئاً فی الأَخِیرَتَینِ؛ فَإِنَّ اللّٰهَ عز و جل یَقُولُ لِلمُؤمِنینَ: (وَإِذَا قُرِئَ ٱلْقُرْءَانُ) یَعنِی فی الفَرِیضَةِ خَلفَ الإِمامِ‏ (فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ) فالأَخیرَتانِ تَبَعاً لِلأَوَّلَتَینِ‏.^۴

گونه‏شناسی و تخریج: بر پایه این روایت باید به هنگام قرائت امام جماعت، گوش فرا