العُیونِ، أَنتَ قَد تُدرِكُ بِوَهمِكَ السِّندَ وَ الهِندَ وَ البُلدانَ الَّتی لَم تَدخُلها، وَ لا تُدرِكُها بِبَصَرِكَ، وَ أَوهامُ القُلُوبِ لا تُدرِكُهُ فَكَیفَ أَبصارُ العُیُونِ!^۱

گونه‏شناسی و تخریج: مانند حدیث پیشین، از گونه «جری و تطبیق» است. این حدیث در مصادر دیگر نیز آمده است.^۲

۵۶.طریق ۳۱، عَن داوُدَ بن القاسِمِ أبی هاشِمٍ الجَعفَرِیِّ، قالَ: قُلتُ لِأبی جَعفَرِ بن الرِّضا علیه السّلام: (لَا تُدْرِكُهُ ٱلْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ ٱلْأَبْصَارَ)؟ فَقالَ: یا أَبا هاشِمٍ، أَوهامُ القُلوبِ أَدَقُّ مِن أَبصارِ العُیونِ، أَنتَ قَد تُدرِكُ بِوَهمِكَ السِّندَ وَ الهِندَ وَ البُلدانَ الَّتی لَم تَدخُلها، وَ لا تُدرِكُها بِبَصَرِكَ، فَأَوهامُ القُلُوبِ لا تُدرِكُهُ فَكَیفَ أَبصارُ العُیون!‏^۳

گونه‏شناسی و تخریج: مانند حدیث پیشین، از گونه «جری و تطبیق» است و تخریج آن پیش از این آمد.

ظالم واسطه انتقام از ظالم (انعام: آیه ۱۲۹)

۵۷.طریق۲۴، عَن إِبراهِیمَ بنِ عَبدِ الحَمیدِ، عَن عَلِیِّ بن أبی حَمزَةَ، عَن أبی بَصیرٍ، عَن أبی جَعفَرٍ علیه السّلام، قالَ: قالَ: ما انتَصَرَ اللَّهُ مِن ظالِمٍ إِلّا بِظالِمٍ، وَ ذٰلِكَ قَولُهُ عز و جل: (وَكَذَٰلِكَ نُوَلِّى بَعْضَ ٱلظَّالِمِينَ بَعْضَاً).^۴

گونه‏شناسی و تخریج: چنان که برخی مفسّران گفته‏اند، سیاق آیه نشان می‏دهد که ولایت برخی ظالمان بر برخی دگر، از باب مجازات ظلم‏های پیشین آنان است.^۵ روایت نیز به یکی از مصداق‏های این ولایت و مجازات - که انتقام از ظالم به واسطه ظالم دیگر است - اشاره

گونه‏شناسی و تخریج: آیه در باره تکذیب پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از سوی مشرکان است که در این روایت، آن را به نفاق مخالفان ولایت علی علیه السّلام و تکذیب و انکار ایشان تسرّی داده و روایت از نوع «جری و تطبیق» است. در کتاب بشارة المصطفی هم مضمونی این چنین آمده است.^۱

عدم ادراک خداوند توسط اوهام (انعام: آیه ۱۰۳)

۵۴.طریق ۲۳، عَن أبی هاشِمٍ الجَعفَرِیِّ، قالَ: أَخبَرَنِی الأَشعَثُ بن حاتِمٍ‏ أَنَّهُ سَأَلَ الرِّضا علیه السّلام عَن شَی‏ءٍ مِنَ التَّوحیدِ، فَقالَ: أ لا تَقرَأُ القُرآنَ؟ قُلتُ: نَعَم. قالَ: اقرَأُ: (لَا تُدْرِكُهُ ٱلْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ ٱلْأَبْصَارَ)، فَقَرَأتُ، فَقالَ: ما الأَبصارُ؟ قُلتُ: أَبصارُ العَینِ، قالَ: لا إِنَّما عَنَى الأَوهامَ؛ لا تُدرِكُ الأَوهامُ كَیفِیَّتَهُ وَ هُوَ یُدرِكُ كُلَّ فَهمٍ.

۰.عَنهُ، عَن مُحَمَّدِ بن عیسَى‏، عَن أبی هاشِمٍ، عَن أبی جَعفَرٍ علیه السّلام؛ نَحوَهُ، إِلّا أَنَّهُ قالَ: الأَبصارُ هاهُنا أَوهامُ العِبادِ، فالأَوهامُ أَكثَرُ مِنَ الأَبصارِ، وَ هُوَ یُدرِكُ الأَوهامَ وَ لا تُدرِكُهُ الأَوهامُ‏.^۲

گونه‏شناسی و تخریج: چنان که برخی مفسّران گفته‏اند، «الأبصار» در آیه که جمع محلّیٰ به «الف و لام» است، اعم از چشم ظاهر، فطرت، عقل‏ها، اندیشه‏ها و... است.^۳ شاید امام علیه السّلام با در نظر داشتن این نکته و انگاره مخاطب که بصر منحصر در چشم ظاهر است، به مصداقی دیگر و نوپدید از مصداق‏های بصر توجّه نموده که در تنزیه ذات خداوند، از تشبیه بسی بلیغ‏تر است. در این صورت، روایت از گونه «جری و تطبیق» خواهد بود. مفهوم این روایت در سایر روایات نیز آمده است.^۴

۵۵.طریق۳۰، عَن داوُدَ بن القاسِمِ أبی هاشِمٍ الجَعفَرِیِّ، قالَ: قُلتُ لِأبی جَعفَرٍ علیه السّلام: (لَا تُدْرِكُهُ ٱلْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ ٱلْأَبْصَارَ)؟ فَقالَ: یا أَبا هاشِمٍ، أَوهامُ القُلوبِ أَدَقُّ مِن أَبصارِ