الکافی^۱ و معانی الأخبار^۲ گزارش شده است.

۴۲.طریق ۳، عَن یونُسَ، عَنِ ابنِ مُسكانَ، عَن أبی بَصِیرٍ، قالَ: قالَ أبو عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام‏: مَن عَرَفَ اختِلافَ النّاسِ فَلَیسَ بِمُستَضعَفٍ.^۳

گونه‏شناسی و تخریج: از این حدیث، چنین دانسته می‏شود که اگر کسی وجود تفاوت و اختلاف در دین را بداند، مستضعف نیست و در عدم انتخاب دین حق، معذور نیست. به مفهوم مخالف، اگر کسی از اصل اختلاف در دین آگاه نباشد یا وجود اختلاف به گوش او رسیده است ولی قدرت درک و فهم این اختلاف را نداشته باشد،^۴ مستضعف است. این حدیث نیز یکی دیگر از مصداق‏های مستضعف را بیان می‏کند و از مقوله روایات «تفسیری - تبیینی» است. عیّاشی این روایت را به صورت مرسل از ابو بصیر نقل کرده است^۵ و تعدّد طرق آن در کتاب‏های دیگر دیده می‏شود.^۶

۴۳.طریق ۳۸، عَن یونُسَ بن عَبدِ الرَّحمٰنِ، عَنِ ابنِ مُسكانَ، عَن أبی بَصیرٍ، قالَ: قالَ أبو عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام‏: مَن عَرَفَ اختِلافَ النّاسِ فَلَیسَ بِمُستَضعَفٍ.^۷

گونه‏شناسی و تخریج: با توضیحی که در حدیث پیشین آمد، حدیث از نوع «تفسیری - تبیینی» است. نقل‏ها و طرق دیگر روایت، در حدیث پیشین ذکر گردید.

مصداق مستضعف (نساء: آیه ۹۷ - ۹۹)

۴۱.طریق ۳، عَن یونُسَ، عَن بَعضِ أَصحابِهِ، عَن زُرارَةَ، قالَ: سَأَلتُ أَبا جَعفَرٍ علیه السّلام عَنِ المُستَضعَفِ، فَقالَ: هُوَ الَّذی لا یَهتَدی حیلَةً إِلى الكُفرِ فَیَكفُرَ، وَ لا یَهتَدی سَبِیلاً إِلى الإِیمانِ؛ لا یَستَطیعُ أَن یُؤمِنَ وَ لا یَستَطیعُ أَن یَكفُرَ، فَهُمُ الصِّبیانُ وَ مَن كانَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ عَلى مِثلِ عُقُولِ الصِّبیانِ مَرفوعٌ عَنهُمُ القَلَمُ.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: چنان که از روایات شأن نزول بر می‏آید،^۲ کسانی از مکّه به مدینه مهاجرت نکردند و در اثر فشار مشرکان، قادر به اظهار اسلام و انجام شرایع نشدند و با تهدید مشرکان در صفوف ایشان در جنگ بدر با مسلمانان جنگیدند و برخی از آنان هم کشته شدند. خداوند در این آیه بیان می‏کند که عذر ایشان مبنی بر استضعاف، پس از مرگ پذیرفته نمی‏شود؛ زیرا اینان توان مهاجرت داشته‏اند و آن گاه مستضعفان را استثنا می‏کند و مفهوم استضعاف را روشن می‏کند. از منظر این آیات، مستضعف، کسی است که چاره‏ای ندارد و راهی نمی‏یابد. این آیه هر چند در پی سببی خاص نازل شده، امّا بنا بر قاعده «العبرة بعموم اللفظ لا بخصوص السبب» عمومیت دارد و انواع و اقسام استضعاف را می‏تواند در بر بگیرد. این روایت به یکی از انواع استضعاف، یعنی ناتوانی در گزینش کفر و دین اشاره دارد و در پی آن، یکی از وجوه و ادلّه استضعاف را به همراه نمونه‏های آن بیان می‏کند. این وجه، ضعف عقل است و بنا بر آن، کودکان یا زنان و مردانی که عقلی چون کودک دارند، در دایره شمول مستضعف قرار می‏گیرند. این روایت از نوع «تفسیری - تبیینی» است. همچنین با سندی مرسل در تفسیر العیّاشی^۳ و با سند کامل در تفسیر القمی،^۴