معرفت امام و دوری از گناهان کبیره، مصداق حکمت (بقره: آیه ۲۶۹)

۲۰.طریق۳، عَن یونُسَ، عَنِ ابنِ مُسكانَ، عَن أبی بَصیرٍ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام قالَ: سَمِعتُهُ یَقولُ:‏ (وَمَن يُؤْتَ ٱلْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِىَ خَيْرًا كَثِيرًا)، قالَ: مَعرِفَةُ الإِمامِ وَ اجتِنابُ الكَبائِرِ الَّتی أَوجَبَ اللَّهُ عَلَیها النّارَ.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: این حدیث هم مانند حدیث بالا، مفهوم عامّ «حکمت» را در قالب مصداق‏هایی، مجسّم ساخته است و به جای طاعت خدا، «دوری از کبائر» را که یکی از افراد و مصداق‏های طاعت الهی است، در کنار معرفت امام آورده است. این حدیث همانند حدیث پیشین، در شمار روایات «جری و تطبیق» قرار می‏گیرد. این روایت، در تفسیر العیّاشی با سند مرسل آمده است.^۲

از میان رفتن دین در اثر ربا (بقره: آیه ۲۷۶)

۲۱.طریق ۸، عَن سَماعَةَ بنِ مِهرانَ، قالَ: قُلتُ لِأبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام: إِنّی سَمِعتُ اللّٰهَ عز و جل یَقُولُ فی كِتابِهِ‏: (يَمْحَقُ ٱللَّهُ ٱلرِّبَوٰا وَيُرْبِى ٱلصَّدَقَاتِ) وَ قَد أَرى كُلَّ مَن یَأكُلُ الرِّبا یَربو مالُهُ! فَقالَ: فَأَیُّ مَحقٍ أَمحَقُ مِن دِرهَمِ رِبًا؟! یَمحَقُ الدّینَ، وَ إِن تابَ ذَهَبَ مالُهُ وَ افتَقَرَ.^۳

گونه‏شناسی و تخریج: شبهه راوی آن است که بر خلاف وعده قرآنی بر نابودی و کاستن ربا، در عالم واقع، مال رباخواران در حال فزونی است. از این رو، نابودی در این آیه را به «نابودی دین راوی» بر می‏گرداند. به دیگر سخن، چنان که علّامه طباطبایی می‏گوید، روایت، محق را به محقّ تشریعى تفسیر می‏کند و می‏گوید هر چند مال در نزد رباخوار زیاد مى‏شود، امّا شرعاً مال او نیست و تصرفّش در آن اموال، حرام است و این با

گونه‏شناسی و تخریج: این روایت، امام علی علیه السّلام را در میان کسانی که برای رضای خدا انفاق می‏کنند، برترین و والاترین مصداق معرّفی می‏کند و از گونه «تفسیری - تبیینی» است. این حدیث در تفسیر العیّاشی نیز گزارش شده^۱ و در روایات دیگر هم از نزول آیه در باره علی علیه السّلام سخن رفته است^۲ که به قرینه حدیث پیش‏گفته مراد، تطبیق آیه بر امیر مؤمنان علیه السّلام است.

طاعت خدا و معرفت امام، مصداق حکمت (بقره: آیه ۲۶۹)

۱۹.طریق۳، عَن یونُسَ، عَن أیّوب بن الحُرِّ، عَن أبی بَصِیرٍ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام‏؛ فی قَولِ اللّٰهِ عز و جل‏ (وَمَن يُؤْتَ ٱلْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِىَ خَيْرًا كَثِيرًا) فَقالَ: طاعَةُ اللّٰهِ وَ مَعرِفَةُ الإِمامِ.^۳

گونه‏شناسی و تخریج: «حکمت» در این آیه مفهومی عام دارد؛ یعنی همه معارف مطابق با واقع که به سعادت آدمی می‏انجامند^۴ یا هر آنچه آدمی را در عرصه‏های مختلف زندگی از لغزش و انحراف دور نگه می‏دارد.^۵ حال در این روایت، این مفهوم عام در قالب طاعت خداوند و معرفت و شناخت امام، بیان شده است و شاید چنان که شارحان حدیث گفته‏اند، تحلیل مفهوم حکمت، شناخت امام را به عنوان سبب وصول و رسیدن بدان یا غایت آن نشان می‏دهد.^۶ با این تفاصیل نمی‏توان این معنا را از مقوله معانی ظاهری و استعمالی آیه دانست؛ بلکه این روایت در دسته روایات «جری و تطبیق» قرار می‏گیرد. این حدیث در تفسیر العیّاشی با سند مرسل^۷ و در المحاسن برقی با سند دیگر دیده می‏شود.^۸