بَيْنَكُم بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلى ٱلْحُكَّامِ) قالَ: فَكَتَبَ إِلَیهِ بِخَطِّهِ: الحُكّامُ: القُضاةُ. قالَ: ثُمَّ كَتَبَ تَحتَهُ: هُوَ أَن یَعلَمَ الرَّجُلُ‏ أَنَّهُ ظالِمٌ فَیَحكُمَ لَهُ القاضی، فَهُوَ غَیرُ مَعذورٍ فی أَخذِهِ ذٰلِكَ الَّذی حَكَمَ لَهُ إِذا كانَ قَد عَلِمَ أَنَّهُ ظالِمٌ.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: آیه به صورت عام از خوردن مال به ناحق و باطل نهی کرده است، حال چه این مال خود باشد یا مال دیگری و در چنین فضایی یکی از مصداق‏های بارز «اکل به باطل» را که رشوه دادن به حکّام است، بیان کرده است.^۲ در این حدیث، امام علیه السّلام از همان عمومیت آیه بهره گرفته و با تفسیر لفظ حکّام، به قضات ظالم و طاغوت، بر آن است که اگر با علم به ظالم بودن او حکم نزد او برند، حتّی اگر حکمی مطابق با واقع^۳ دهد و بر اساس آن مالی گرفته شود، از مصداق‏ اکل به باطل خواهد بود و حکم برنده پیش ظالم، معذور نخواهد بود. با این توضیح، حدیث از نوع «تفسیری - تبیینی» است. افزون بر این، احادیث دیگری هم وجود دارند که از این آیه برای نهی از حکم بردن به نزد حاکمان و قاضیان بهره برده است.^۴

نبودِ حجّ تمتع برای مکّیان و اهالی مناطق نزدیک به مکّه (بقره: آیه ۱۹۶)

۹.طریق۲۱، عَن مُحَمَّدِ بن سِنانٍ، عَنِ ابنِ مُسكانَ، عَن سَعِیدٍ الأَعرَجِ، قالَ: قالَ أبو عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام‏: لَیسَ لِأَهلِ سَرِفٍ وَ لا لِأَهلِ مَرٍّ وَ لا لِأَهلِ مَكَّةَ مُتعَةٌ؛ یَقُولُ اللَّهُ تَعالى:‏(ذَٰلِكَ لِمَن لَّمْ يَكُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِى ٱلْمَسْجِدِ ٱلْحَرَامِ)‏.^۵

گونه‏شناسی و تخریج: در این حدیث، تبیین می‏شود که اهالی مکّه، سَرِف (منطقه‏ای در

بِهَمَدانَ ذَكَرَ أَنَّ أَباهُ ماتَ وَ كانَ لا یَعرِفُ هٰذَا الأَمرَ، وَ أَوصى بِوَصِیَّةٍ عِندَ المَوتِ وَ أَوصى أَن یُعطى شَی‏ءٌ فی سَبیلِ اللّٰهِ، فَسُئِلَ عَنهُ أبو عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام: كَیفَ یُفعَلُ بِهِ؟ وَ أَخبَرناهُ أَنَّهُ كانَ لا یَعرِفُ هٰذَا الأَمرَ، فَقالَ: لَو أَنَّ رَجُلاً أَوصى إِلَیَّ أَن أَضَعَ فی یَهودِیٍّ أَو نَصرانِیٍّ لَوَضَعتُهُ فیهِم، إِنَّ اللّٰهَ تَعالَى یَقُولُ - (فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ مَا سَمِعَهُ فَإِنَّمَا إِثْمُهُ عَلَى ٱلَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ)، فانظُروا إِلى مَن یَخرُجُ إِلى هٰذَا الوَجهِ - یَعنی الثُّغُورَ - فابعَثُوا بِهِ إِلَیه‏».^۱

حدیث بالا از نوع «تفسیری - تبیینی» است؛ زیرا امام علیه السّلام مفهوم ظاهری آیه را مبنا قرار داده و سؤال راوی را تحتِ همان مفهوم دانسته است. این حدیث در مصادر دیگر و از طرق دیگر نیز نقل شده است.^۲

۷.طریق۲۱، عَن مُحَمَّدِ بن سِنانٍ، عَنِ ابنِ مُسكانَ، قالَ حَدَّثَنی سَعِیدٌ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام‏؛ عَن رَجُلٍ أَوصى بِحَجَّةٍ فَجَعَلَها وَصِیُّهُ فی نَسَمَةٍ، قالَ: یَغرَمُها وَصِیُّهُ وَ یَجعَلُها فی حَجَّةٍ كَما أَوصَى؛ فَإِنَّ اللّٰهَ تَعالَى یَقُولُ: (فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ مَا سَمِعَهُ فَإِنَّمَا إِثْمُهُ عَلَى ٱلَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ). قُلتُ: فَمَن أَوصَى بِعِشرینَ دِرهَماً فی حَجَّةٍ؟ قالَ یَحُجُّ بِها رَجُلٌ مِن حَیثُ یَبلُغُهُ.^۳

گونه‏شناسی و تخریج: مضمون کلّی این حدیث نیز مربوط به عدم تغییر جهت وصیّت و لزوم پرداخت غرامت در صورت دیگرسانی آن، به استناد آیه است و روایت از نوع «تفسیری - تبیینی» است. در حدیث پیشین، تخریج این حدیث نیز گزارش شد.

حکم بردن نزد قضات ظالم (بقره: آیه ۱۸۸)

۸.طریق۲۰، عَن الحَسَنِ بن عَلِیِّ بن فضّال، قالَ: قَرَأتُ فی كِتابِ أبی الأَسَدِ إِلی أبی الحَسَنِ الثّانی علیه السّلام وَ قَرَأتُهُ بِخَطِّهِ،‏ سَأَلَهُ: ما تَفسِیرُ قَولِهِ تَعالَى - (وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُم