عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام‏؛ فی قَولِ اللّٰهِ عز و جل‏: (ٱلْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَ ٱلْأَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى ٱلْمُتَّقِينَ):‏ قالَ هُوَ شَی‏ءٌ جَعَلَهُ اللَّهُ عز و جل لِصاحِبِ هٰذا الأَمرِ. قُلتُ: فَهَل لِذٰلِكَ حَدٌّ؟ قالَ نَعَم. قالَ: قُلتُ: وَ ما هُوَ؟ قالَ أَدنی ما یَكونُ ثُلُثُ الثُّلُثِ.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: امام صادق علیه السّلام وصیّت در دست کم، یک ششم مال را حقّ «صاحب امر» می‏داند. مراد از صاحب امر می‏تواند این باشد که پدر و مادر و نزدیکان، باید شیعه و اهل ولایت باشند.^۲ فیض کاشانی محتمل می‏داند که در حدیث، «والدین» به دلیل حدیث «أَنا وَ عَلیٌّ أبوا هٰذِهِ الأُمَّة» بر پیامبر صلی الله علیه و آله و علی علیه السّلام حمل گشته و مراد از «الأقربین» هم سایر ائمّه باشند؛ زیرا ذو القربی ایشان اند.^۳ اگر معنای نخست را بپذیریم، حدیث از نوع «تفسیری - تبیینی» و اگر معنای مورد نظر فیض را قبول کنیم، از گونه «جری و تطبیق» خواهد بود. این حدیث را عیّاشی نیز از ابن سماعه^۴ و عمّار بن مروان^۵ نقل کرده است.

لزوم عمل به مورد وصیّت (بقره: آیه ۱۸۱)

۶.طریق۱۰، عَن حَمّادِ بنِ عِیسَى، عَن حَرِیزٍ، عَن مُحَمَّدِ بن مُسلِمٍ، قالَ:‏ سَأَلتُ أَبا عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام عَنِ الرَّجُلِ أَوصى بِمالِهِ فی سَبیلِ اللّٰهِ؟‏ فَقالَ: أَعطِهِ لِمَن أَوصى لَهُ بِهِ وَ إِن كانَ یَهودِیاً أَو نَصرانِیاً؛ إِنَّ اللّٰهَ عز و جل یَقُولُ:‏ (فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ مَا سَمِعَهُ فَإِنَّمَا إِثْمُهُ عَلَى ٱلَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ)‏.^۶

گونه‏شناسی و تخریج: ظاهر حدیث این است که اگر کسی در راه خدا مالی را وصیّت کرد، باید آن را به فرد مورد نظر او رساند. برخی شارحان، مراد از «سبیل اللّٰه» را جهاد دانسته‏اند.^۷ قرینه این مطلب، حدیثی دیگر است که فضای حدیث بالا را روشن‏تر می‏سازد:

۰.«سَهلُ بن زِیادٍ، عَن مُحَمَّدِ بن الوَلِیدِ، عَن یونُس بن یَعقُوبَ:‏ أَنَّ رَجُلاً كانَ یَكونُ

۳. طریق۹، عَن الحُسَینِ بن سَعِیدٍ، عَن جَعفَرِ بن بَشیرٍ، عَن أبی بَصِیرٍ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام‏: (وَكَذَٰلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِّتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلى ٱلنَّاسِ وَ يَكُونَ ٱلرَسولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا)، قالَ: نَحنُ الأُمَّةُ الوَسَطُ، وَ نَحنُ شُهَداؤُهُ عَلى خَلقِهِ وَ حُجَّتُهُ فی أَرضِهِ.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: بنا بر توضیحاتی که در روایت بالا آمد، این حدیث از نوع «جری و تطبیق» است. تخریج حدیث در روایت بالا آمد.

برگرداندن روی از قبله، مبطل نماز (بقره: آیه ۱۴۴)

۴.طریق۱۰، عَن حَمّادِ بنِ عیسى، عَن حَریزِ بنِ عَبد اللّٰهِ، قالَ زُرارَةُ فی حَدیثٍ آخَرَ ذَكَرَهُ لِأبی جَعفَرٍ علیه السّلام‏: ثُمَّ استَقبِلِ القِبلَةَ بِوَجهِكَ، وَ لا تَقَلَّب بِوَجهِكَ عَنِ القِبلَةِ فَتَفسُدَ صَلاتُكَ؛ فَإِنَّ اللّٰهَ عز و جل یَقولُ لِنَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله فی الفَرِیضَةِ: (فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ ٱلْمَسْجِدِ ٱلْحَرَامِ وَ حَيْثُ مَا كُنتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ)،‏ فَقُم مُنتَصِباً؛ فَإِنَّ رَسُولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله قالَ: «مَن لَم یُقِم صُلبَهُ فَلا صَلاةَ لَهُ»، وَ اخشَع بِبَصَرِكَ لِلهِ عز و جل وَ لا تَرفَعهُ إِلى السَّماءِ، وَ لیَكُن حِذاءَ وَجهِكَ فی مَوضِعِ سُجُودِكَ‏.^۲

گونه‏شناسی و تخریج: امام علیه السّلام در این حدیث از امری که در آیه وجود دارد، لزوم استقبال صورت به قبله را برداشت کرده و بر این اساس برگرداندن تمام صورت از قبله را مبطل نماز دانسته است.^۳ به هر روی، این خبر از نوع «تفسیری - تبیینی» به شمار می‏رود. همین حدیث، در مصادر دیگر نیز نقل شده است.^۴

صاحب امر موصی له و میزان مال وصیّت شده (بقره: آیه ۱۸۰)

۵.طریق۱۹، عَن مُحَمَّدِ بن سِنانٍ، عَن عَمّارِ بن مَروانَ، عَن سَماعَةَ بن مِهرانَ، عَن أبی