مستقیم تفسیر شده است.^۱ دانشیانی که حدیث را مورد توجّه قرار داده‏اند^۲ نیز از آن انحصار آیه در این مصداق را برداشت نکرده‏اند. بر این اساس روایت از گونه «تفسیری - تبیینی» است. این حدیث از اسحاق بن عمّار در مصادر دیگر نیز گزارش شده است.^۳

ائمّه علیهم السّلام مصداق امّت وسط و شهید (بقره: آیه ۱۴۳)

۲.طریق ۹، عَن الحُسَینِ بن سَعیدٍ، عَن جَعفَرِ بن بَشیرٍ، عَن عَمرِو بن أبی المِقدامِ، عَن مَیمونٍ البانِ، عَن أبی جَعفَرٍ علیه السّلام‏؛ فی قَولِهِ تَبارَكَ وَ تَعالى: (وَكَذَٰلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِّتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلى ٱلنَّاسِ) قالَ: عَدلاً (لِّتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلى ٱلنَّاسِ) قالَ: الأَئِمَّةُ، (وَ يَكُونَ ٱلرَسولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا) قالَ: عَلى الأَئِمَّةِ.^۴

گونه‏شناسی و تخریج: در این حدیث، واژه «وسط» به «عدل» معنا گشته و از این رو، حدیث را می‏توان از گونه «معنا شناخت» بر شمرد. از دیگر سو، امّت و شهید بر ائمّه علیهم السّلام تطبیق یافته‏اند. چنان که برخی مفسّران گفته‏اند، امّت و بویژه وصف گواه بودن، تمام افراد امّت اسلام را در بر نمی‏گیرد؛ بلکه تنها خصّیصان امّت را در بر می‏گیرد^۵ که بی شک، ائمّه علیهم السّلام مصداق اَتَم و اکمل آنان اند. چنان که در بخش اعتبارسنجی خواهیم گفت، این گونه تطبیق در ادبیّات روایی امامیّه، فراوان است. بدین سان می‏توان این حدیث را در شمار روایات «جری و تطبیق» نیز شمرد. مضمون این حدیث و حدیث بعدی، معرّفی ائمّه علیهم السّلام به عنوان مصداق اَتَمّ امّت وسط و شهید، در روایات بسیاری نمود یافته است.^۶

گفتار پنجم:

بازیابی روایات تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید

آنچه در ادامه خواهد آمد، روایاتی با محتوای تفسیری است که بودن آنها در کتاب التفسیر عبیدی احراز نشده است. در این روایات هم چون روایات کتاب التفسیر پس از نقل هر روایت به گونه‏شناسی و تخریج آن نیز پرداخته شده است.

سوره بقره

عاملیّت در قتل انبیا با انتشار سخنان ایشان (بقره: آیه ۶۱)

۱.طریق ۳، عَن یونُس، عَنِ ابنِ سِنانٍ، عَن إِسحاقَ بن عَمّارٍ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام‏؛ وَ تَلا هٰذِهِ الآیَةَ - (ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُوا يَكْفُرُونَ بِٔايَاتِ ٱللَّهِ وَ يَقْتُلُونَ ٱلنَّبِيِّينَ بِغَيْرِ ٱلْحَقِّ ذَٰلِكَ بِمَا عَصَوا وَّكَانُوا يَعْتَدُونَ)، قالَ: وَ اللّٰهِ ما قَتَلوهُم بِأَیدیهِم وَ لا ضَرَبوهُم بِأَسیافِهِم، وَ لٰكِنَّهُم سَمِعوا أَحادِیثَهُم فَأَذاعُوها فَأُخِذُوا عَلَیها فَقُتِلُوا، فَصارَ قَتلاً وَ اعتِداءً وَ مَعصِیَةً.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: ظاهر حدیث، «قتل انبیا» را نه مباشرت در قتلِ انبیا، بلکه دخیل بودن در مقدّمات و موجبات قتل ایشان می‏داند. این حدیث در «باب الإذاعة» از کتاب الکافی آمده است که جهت‏گیری کلّی احادیث آن، منع از افشای سرّ و حدیث اولیای الهی اعم از انبیا و اولیا و انگاشتن انتشار آن چون قتل است.^۲ در چنین فضایی به نظر می‏رسد که معصومان علیهم السّلام از آیه یاد شده، در راستای تبیین یکی از مصداق‏ها و نه مصداق انحصاری قتل پیامبران و اولیا بهره جسته‏اند. شاهد این مطلب، آن که: در برخی روایات، «قتل» به قتل