شَی‏ءٌ؟ فَقُلتُ: لا فَقالَ: نَحنُ العَقَبَةُ، فَلا یَصعَدُ إِلَینا إِلّا مَن كانَ مِنّا.

۰.ثُمَّ قالَ: یا أَبانُ، أ لا أَزیدُكَ فیها حَرفاً خَیرٌ لَكَ مِنَ الدُّنیا وَ ما فیها؟ قُلتُ: بَلَىٰ قالَ‏ (فَكُّ رَقَبَةٍ) النّاسُ مَمالِیكُ النّارِ كُلُّهُم غَیرَكَ وَ غَیرَ أَصحابِكَ، فَفَكَّكُمُ اللَّهُ مِنها، قُلتُ: بِما فَكَّنا مِنها قالَ: بِوَلایَتِكُم أَمیرَ المُؤمنینَ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ علیه السّلام.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: مفهوم‏های عامّ «عقبه» و «فکّ رقبه» می‏توانند مصداق‏های مختلفی را بر تابند و پذیرش ولایت و رهایی از بند آتش، از جمله آنهایند. روایت از نوع «جری و تطبیق» است و فرات کوفی نیز نقلی با سند مرسل از این روایت دارد.^۲

سوره تین

امام حسن، امام حسین، امام علی و ولایت او مصداق تین، زیتون و طور سنین و دین (تین: آیه ۱و۲و۷)

۴۸.طریق ۱، عَن یونُس، عَن یحیی الحَلَبِیِّ، عَن بَدرِ بن الوَلِیدِ، عَن أبی الرَّبیعِ الشّامِیِّ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام‏؛ فی قَولِهِ تَعالَى:‏ (وَ ٱلتِّينِ وَ ٱلزَّيْتُونِ * وَ طُورِ سِينِينَ)‏، قالَ: التّینُ وَ الزَّیتونُ الحَسَنُ وَ الحسین‏، وَ طورُ سِینِینَ‏ عَلِیُّ بن أبی طالِبٍ علیه السّلام. قالَ: قَولُهُ: (فَمَا يُكَذِّبُكَ بَعْدُ بِالدِّينِ)‏؟ قالَ الدّینُ وَلایَةُ عَلِیِّ بن أبی طالِبٍ علیه السّلام.^۳

گونه‏شناسی و تخریج: این روایت، از روایات «تأویلی» است. شرف الدین حسینی استرآبادی، متن آن را با اندک تفاوتی در نقل و با طریقی دیگر گزارش کرده است.^۴ روایات مؤیّد دیگری نیز برای آن وجود دارد.^۵

فی قَولِهِ عز و جل‏: (يَا أَيَّتُهَا ٱلنَّفْسُ ٱلْمُطْمَئِنَّةُ * ٱرْجِعِى إِلىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَّرْضِيَّةً * فَادْخُلِى فِى عِبَٰدِى * وَ ٱدْخُلِى جَنَّتِى)، قالَ: نَزَلَت فی عَلِیِّ بن أبی طالِبٍ علیه السّلام.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: روایت، مفهوم عامّ آیه را به امیر مؤمنان علیه السّلام تطبیق داده و از نوع «جری و تطبیق» است. این روایت در تفسیر فرات نیز دیده می‏شود.^۲

سوره بلد

علی علیه السّلام و حسنین علیهما السّلام مصداق پدر و فرزندان (بلد: آیه ۳)

۴۶.طریق ۱، عَن یونُس بن یَعقُوبَ، عَن عَبدِ اللّٰهِ بن مُحَمَّدٍ، عَن أبی بَكرٍ الحَضرَمِیِّ،^۳ عَن أبی جَعفَرٍ علیه السّلام، قالَ: قالَ لی: یا أَبا بَكرٍ، قَولُ اللّٰهِ عز و جل‏ (وَ وَالِدٍ) هُوَ عَلِیُّ بن أبی طالِبٍ،‏ (وَمَا وَلَدَ) الحَسَنُ وَ الحسین علیهما السّلام.^۴

گونه‏شناسی و تخریج: این قسمت از سوره، بر ابراهیم و اسماعیل، آدم و فرزندانش، آدم و پیامبران از دودمان او، هر پدر ومادری و... تطبیق شده است^۵ و از باب «جری و تطبیق» در این روایت، بر علی و حسن و حسین علیهم السّلام تطبیق شده است. در کتاب‏های دیگر، مشابه این حدیث یافت می‏شود.^۶

ولایت اهل بیت، عقبه و فکّ رقبه آزاد کردن مردمان از قید آتش (بلد: آیه ۱۱)

۴۷.طریق۱، عَن یونُس بن یَعقُوبَ، عَن یونُس بن زُهَیرٍ، عَن أَبانٍ، قالَ: سَأَلتُ أَبا عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام عَن هٰذِهِ الآیَةِ: (فَلَا ٱقْتَحَمَ ٱلْعَقَبَةَ) فَقالَ: یا أَبانُ، هَل بَلَغَكَ مِن أَحَدٍ فیها