جان می‏پذیرفت. اینان چون از مجلس پیامبر صلی الله علیه و آله خارج می‏شدند، به سخره و ریشخند، به علی علیه السّلام می‏گفتند: او الآن چه گفت؟ در ضمن روایت، علی علیه السّلام به عنوان مصداقِ «الذین اُوتوا العلم» معرّفی شده است. پس می‏توان آن را «تفسیری - تبیینی» خواند، چنان که تلویحاً دلیل نزول آیه هم توضیح داده می‏شود. از این رو «آیه شناخت» خواندن روایت، چندان بیراه نیست. موضوع محوری این روایت، در منابع دیگر نیز آمده است.^۱

سوره الرحمن

نزول سوره الرحمن در باره اهل بیت علیهم السّلام

۳۰. طریق ۱، عَن یونُس بن یَعقُوبَ، عَن غَیرِ واحِدٍ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام، قالَ: سورَةُ الرَّحمٰنِ نَزَلَت فینا مِن أَوَّلِها إِلى آخِرِها.^۲

گونه‏شناسی و تخریج: حدیث به باطن نزول سوره الرحمن اشاره دارد و از نوع «تأویلی» است.

ثقلان: قرآن و اهل بیت علیهم السّلام (الرحمن: آیه ۳۱)

۳۱. طریق ۱، عَن یونُس، عَن هارونَ بن خارِجَةَ، عَن یَعقوبَ بن شُعَیبٍ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام‏؛ فی قَولِهِ عز و جل‏: (سَنَفْرُغُ لَكُمْ أَيُّهَ ٱلثَّقَلَانِ)‏، قالَ: الثَّقَلانِ نَحنُ وَ القُرآنُ.^۳

گونه‏شناسی و تخریج: آیه با لحنی تهدید‏آمیز، رسیدگی نه چندان دور به حساب جنّ و انس را یادآور می‏شود؛ امّا روایت از این معنای ظاهری، فاصله گرفته و «ثقلان» را قرآن و عترت می‏داند. از این رو، می‏توان روایت را از نوع «تأویلی» دانست. همچنین روایاتی در تأویل الآیات الظاهرة به چشم می‏خورند که مؤیّد این روایت ‏اند.^۴ تأویل پیش‏گفته چندان با سیاق آیه سازگار نیست.

مورد رحمت الهی هستند و می‏توانند موالی خویش را بسنده باشند و آنان را یاری نمایند. به دیگر سخن، حدیث در صدد تبیین مقام شفاعت برای ائمّه علیهم السّلام به اذن و رحمت الهی است و از این رو می‏توان آن را «تفسیری - تبیینی» دانست. این روایت با الفاظی متفاوت و با طریقی دیگر در تأویل الآیات الظاهرة آمده است،^۱ چنان که روایات هم‏مضمون متعدّدی نیز دارد.^۲

۲۸. طریق ۱، عَن یونُس بن عَبدِ الرَّحمٰنِ، عَن إِسحاقَ بن عَمّارٍ، عَن شُعَیبٍ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام‏؛ فی قَولِهِ عز و جل‏: (يَوْمَ لَا يُغْنِى مَوْلًى عَن مَّوْلًى شَئْاً وَ لَا هُمْ يُنصَرُونَ * إِلَّا مَن رَّحِمَ ٱللَّهُ)‏، ‏قالَ: نَحنُ وَ اللّٰهِ الَّذینَ رَحِمَ اللَّهُ، وَ الَّذینَ استَثنى، وَ الَّذینَ تُغنی وَلایَتُنا.^۳

گونه‏شناسی و تخریج: این روایت نیز مانند روایت پیشین، از نوع «تفسیری - تبیینی» است. مضمون کلّی این روایت در روایات دیگر به چشم می‏خورد.^۴

سوره محمّد

سبب نزول آیه (محمّد: آیه ۱۶)

۲۹. طریق ۲، عَن أبی مُحَمَّدٍ الأَنصارِیّ - وَ كانَ خَیِّراً -، عَن صَبّاحٍ المُزَنِیِّ، عَنِ الحارِثِ بن حَصِیرَةَ، عَنِ الأَصبَغِ بن نُبّاتَةَ، عَن عَلِی علیه السّلام، أَنَّهُ قالَ: كُنّا نَكونُ عِندَ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله فَیُخبِرُنا بِالوَحیِ، فَأَعیهِ أَنا دونَهُم وَ اللّٰهِ وَ ما یَعونَهُ هُم، وَ إِذا خَرَجوا قالوا لی،‏ ماذا قالَ آنِفاً؟^۵

گونه‏شناسی و تخریج: حدیث، فضای کلّی آیه را توضیح می‏دهد که گروهی از منافقان در محضر پیامبر صلی الله علیه و آله، وحی را می‏شنیدند، بی آن که آن را فراگیرند، حال آن که علی علیه السّلام آن را به