فَقالَ: هُوَ أَمیرُ المُؤمِنینَ علیه السّلام.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: آیه به صورتی مبهم، و سربسته بیان می‏کند که به گاه آمدن عذاب «دابّة الأرض» را خارج می‏کنیم که با ایشان سخن گوید. روایت، این موجود را «امیر مؤمنان علیه السّلام» می‏داند. محتمل است که این تحلیل بر اسنادِ «تکلّمهم» به «دابّه» استوار باشد، چه سخن گفتن از اوصاف حقیقی آدمیان است. افزون بر این که «دابّه» به معنای جنبده است و صرفاً در باره حیوانات به کار نمی‏رود.^۲ بر این اساس، روایت از نوع «تفسیری - تبیینی» است. در روایاتی دیگر نیز امام علی علیه السّلام به عنوان مصداق «دابّة الأرض» معرّفی شده‏اند.^۳ با این حال، برخی عالمان^۴ این روایت را بر نتابیده‏اند؛ چرا که بر آن اند «دابّه» تنها در باره حیوان به کار می‏رود و کاربست چنین واژه‏ای در باره امام علی علیه السّلام دور از شأن اوست. افزون بر این، در روایتی منقول در مصادر عامّه، خود امیر مؤمنان علیه السّلام این تفسیر را نپذیرفته است:

۰.«و أخرج ابن أبی حاتم، عن النزّال بن سبرة، قالَ: قیلَ: لِعَلیّ بن أبى طالِب علیه السّلام: إنَّ ناساً یَزعُمونَ أنَّكَ دابَّةُ الأرضِ! فقالَ: و اللّٰهِ إنَّ لِدابَّةِ الأَرضِ ریشاً وَ زَغَباً و ما لی ریشٌ و لا زَغَبٌ، و إنّ لَها لَحافِراً و ما لی مِن حافِرٍ و إنَّها لَتَخرُجُ حُضرَ الفَرَسِ الجَوادِ ثَلاثاً و ما خَرَجَ ثُلُثاها!».^۵

۹. طریق ۱، عَن یونُسَ بن عَبدِ الرَّحمنِ، عَن سَماعَةَ بن مِهرانَ، عَن المُفَضَّلِ بن مَزیَدٍ، عَن الأَصبَغِ بن نُباتَةَ، قالَ: قالَ لی مُعاوِیَةُ: یا مَعشَرَ الشّیعَةِ! تَزعُمونَ أَنَّ عَلِیاً دابَّةُ الأَرضِ؟! فَقُلتُ: نَحنُ نَقولُ وَ الیَهودُ یَقولونَ. قالَ: فَأَرسَلَ إِلى رَأسِ الجالوتِ فَقالَ لَهُ: [كَیفَ‏] وَیحَكَ! تَجِدونَ دابَّةَ الأَرضِ عِندَكُم مَكتوبَةً؟ فَقالَ: نَعَم، فَقالَ: فَما هِیَ، أ

طالِبٍ علیه السّلام، یَبرُزُ عِندَ زَوالِ الشَّمسِ عَلى رُؤُوسِ النّاسِ ساعَةً حَتّى یَبرُزَ وَجهُهُ یَعرِفُ النّاسُ حَسَبَهُ وَ نَسَبَهُ.‏ ثُمَّ قالَ: أَ ما إِنَّ بَنی أُمَیَّةَ لَیَخبِیَنَّ الرَّجُلُ مِنهُم إِلى جَنبِ شَجَرَةٍ فَتَقُولُ: هٰذا رَجُلٌ مِن بَنی أُمَیَّةَ فاقتُلوهُ.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: بر اساس معنایی که از نوع تعبیر آیه به دست می‏آید، روایت، آن را بر رجعت امام علی علیه السّلام و مجازات ستمگران تطبیق کرده است. این روایت نیز از نوع «جری و تطبیق» است.

خروج قائم، وعده الهی به ستمکاران بهره‏مند از دنیا (شعرا: آیه ۲۰۵ - ۲۰۶)

۷. طریق ۱، عَن یونُسَ، عَن صَفوانَ بن یحیی، عَن أبی عُثمانَ، عَن مُعَلى بن خُنَیسٍ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام‏؛ فی قَولِهِ عز و جل‏: (أ فَرَأَيتَ إِن مَتَّعناهُم سِنِينَ * ثُمَّ جاءَهُم ما كانُوا يُوعَدُونَ‏) قالَ: خُروجُ القائِمِ علیه السّلام‏، (ما أَغنى‏ عَنهُم ما كانُوا يُمَتَّعُونَ‏) قالَ: هُم بَنو أُمَیَّةَ الَّذینَ مُتِّعوا فی دُنیاهُم.^۲

گونه‏شناسی و تخریج: روایت، مفهوم عامّ آیه را بر مصداقی نوپدید تطبیق داده است، بدین معنا که بهره‏وران مورد اشاره در آیه را بر بنی امیّه و وعید الهی بر آنان را خروج قائم دانسته است. این حدیث، از نوع «جری و تطبیق» است. در چندین روایت دیگر نیز مراد از آیه (أ فَرَأَيتَ‏ إِن مَتَّعناهُم سِنِينَ * ثُمَّ جاءَهُم ما كانُوا يُوعَدُونَ * ما أَغنى‏ عَنهُم ما كانُوا يُمَتَّعُونَ) بنی امیّه دانسته شده است.^۳

سوره نمل

چیستی دابة الأرض (نمل: آیه ۸۲)

۸. طریق ۱، عَن یونُسَ، عَن بَعضِ أَصحابِهِ، عَن أبی بَصِیرٍ، قالَ: قالَ أبو جَعفَرٍ علیه السّلام‏: أَیُّ شَی‏ءٍ یَقولُ النّاسُ فی هٰذِهِ الآیَةِ: (وَ إِذا وَقَعَ القَولُ عَلَيهِم أَخرَجنا لَهُم دَابَّةً مِنَ الأَرضِ تُكَلِّمُهُم‏)