69
میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی

یحیى بن عمران بن عبد اللّٰه بن سعد بن مالک اشعری قمی نقل می‏کند. او را با اوصافی چون «كان ثقة فی الحدیث»۱ و «جلیل القدر كثیر الروایة»۲ ستوده‏اند و با تأکید بر معتمد بودن خود او، بر شیوه روایی او خرده گرفته‏اند؛ زیرا از راویان ضعیف نقل می‏کرده، بر مرسلات تکیه می‏زده و توجّهی نداشته است که از چه کسانی حدیث دریافت می‏کند.۳ او جامعی حدیثی با عنوان نوادر الحکمة تصنیف کرده که نجاشی در وصف آن نوشته است: «و هو كتاب حسن كبیر (كبیر حسن) یعرفه القمیون بدبة شبیب قال: و شبیب فامی كان بقم له دبة ذات بیوت یعطی منها ما یطلب منه من دهن فشبّهوا هذا الكتاب بذلك».۴ سند بالا با یکی از طرق فهارس به نوادر الحکمة قرابت دارد و بر این اساس، نویسنده تفسیر در این حدیث، همین کتاب است.۵ روایات فراوان «مُحَمَّد بن احمد بن یحیی از محمّد بن عیسی» در کتاب‏های حدیثی (برای نمونه در کتب اربعه ۳۹۳ نقل) نشان از پیوند استوار میان این دو دارد و دسترس اشعری به آثار عبیدی را همانند دیگر عالمان قمی قریب به ذهن می‏گرداند؛ امّا در جایی به دسترس اشعری به کتاب التفسیر عبیدی تصریح نشده است. همچنین در میان ابواب مختلف نوادر الحکمة، نام و یادی از کتاب التفسیر نیست تا به قرینه قرابت موضوعی میان آن و کار عبیدی، انگاره اخذ از کتاب التفسیر یقطینی را رجحان دهیم.

طریق ۱۸: محمّد بن یحیی العطّار، عن محمّد بن أحمد بن یحیی، عن محمّد بن عیسی بن عبید (الکافی)

دو نقل با این سند در الکافی وجود دارد. سند تا حدودی شبیه به سند پیشین است، با این تفاوت که به جای محمّد بن جعفر رزّاز، با «ابو جعفر محمّد بن یحیی عطّار قمی»، از

1.. رجال النجاشی: ش۹۳۳.

2.. الفهرست، طوسی: ش۶۳۳.

3.. ر. ک: رجال النجاشی: ش۹۳۳.

4.. همان: ش۹۳۳.

5.. «أخبرنا الحسین بن موسى، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد، قال: حدّثنا محمّد بن جعفر الرزّاز، قال: حدّثنا محمّد بن أحمد ب‍نوادر الحكمة» (همان: ش۹۳۳).


میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
68

طریق۱۴: علیّ بن الحسین بن موسی بن بابویه القمّی، عن سعد بن عبد اللّٰه الأشعری، عن محمّد بن عیسی بن عبید (کتاب من لا یحضره الفقیه، علل الشرائع، ثواب الأعمال، کمال الدین و تمام النعمة، الخصال، التوحید، معانی الأخبار، قصص الأنبیاء، الخرائج و الجرائح، تأویل الآیات الظاهرة)

یازده نقل با این سند گزارش شده است.۱ حلقه مشترک تمام آنها سعد بن عبد اللّٰه اشعری است که راوی کتاب المسائل محمّد بن عیسی بن عبید است. درون‏مایه بیشتر روایات، بر پرسش و پاسخ میان امام و راوی بنیان نهاده شده است.

طریق ۱۵: محمّد بن الحسن بن الولید، عن سعد بن عبد اللّٰه الأشعری، عن محمّد بن عیسی بن عبید (کتاب من لا یحضره الفقیه، کمال الدین و تمام النعمة)

دو روایت تفسیری با این طریق وجود دارد. راوی از عبیدی در این گزارش‏ها نیز سعد بن عبد اللّٰه اشعری است که نقل تفسیر عبیدی از سوی او مستند روشنی ندارد.

طریق ۱۶: أحمد بن محمّد بن یحیی العطّار، عن سعد بن عبد اللّٰه الأشعری، عن محمّد بن عیسی بن عبید(کمال الدین و تمام النعمة)

این سند کاملاً مطابق با طریق نجاشی با کتاب المسائل عبیدی در رجال النجاشی است و یک روایت با مضمون تفسیری با آن یافت شد.

طریق ۱۷: محمّد بن جعفر الرزّاز، عن محمّد بن أحمد بن یحیی، عن محمّد بن عیسی بن عبید(تفسیر القمی)

یک نقل در تفسیر القمی از این طریق وجود دارد. این روایت از منقولات نویسنده تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم (احتمالاً علی بن حاتم قزوینی) است؛ زیرا محمّد بن جعفر رزّاز، در اسناد هیچ یک از کتاب‏های مشهور حدیثی به عنوان استاد علی بن ابراهیم نقش‏آفرینی نکرده است. رزّاز این حدیث را از ابو جعفر محمّد بن احمد بن

1.. قصص الأنبیاء و الخرائج و الجرائح و تأویل الآیات الظاهرة احادیث را از آثار صدوق بر گرفته اند، هر چند در آثار امروزی صدوق وجود ندارند. نقل کتاب الإمامة و التبصرة عیناً در کمال الدین و تمام النعمة تکرار شده است.

  • نام منبع :
    میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1437
صفحه از 291
پرینت  ارسال به