65
میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی

الشیخ أبو عبد اللّٰه محمّد بن محمّد بن النعمان و الحسین بن عبید اللّٰه و أحمد بن عبدون كلّهم، عن أحمد بن محمّد بن الحسن بن الولید، عن أبیه. و أخبرنی به أیضاً أبو الحسین بن أبى جید، عن محمّد بن الحسن بن الولید...»۱ از صفّار نقل می‏کند. با توجّه به ابعاد فقیهانه شخصیت صفّار و آثار فقهی او و سرشت فقهی منبع این حدیث (تهذیب)، بعید می‏نماید که حدیث از کتاب تفسیر عبیدی گرفته شده باشد، بویژه که وجود نسخه‏ای از این کتاب نزد قمیان قرینه و مؤیّد صریحی ندارد.

طریق ۹: محمّد بن الحسن الصفّار، عن عبد اللّٰه بن جعفر الحمیری، عن محمّد بن عیسی بن عبید (بصائر الدرجات)

صفّار در کتاب خود، ۳۱ بار از حمیری نقل می‏کند که از این تعداد، ۲۴ مورد به محمّد بن عیسی ختم می‏شود. روایات تفسیری از این شمار، سه حدیث است. بر خلاف کثرت اوّلیه نقل صفّار به واسطه حمیری از محمّد بن عیسی و بر پایه موضوع امامت‏محورِ بصائر الدرجات و بعید بودن اخذ از کتابی تفسیری، نیز در صد نه چندان در خورِ توجّه روایات تفسیری نسبت به کلّ روایات منقول از عبیدی با طریق پیش‏گفته و نبودِ کتاب التفسیر در سیاهه کتاب‏های عبیدی که از طریق حمیری نقل شده، نمی‏توان به یقین روایات بالا را از کتاب التفسیر مورد نظر ما انگاشت، گرچه وجود آنها در کتاب الإمامة‏ی عبیدی بعید نیست.

طریق۱۰: علیّ بن الحسین بن موسی بن بابویه القمّی، عن عبد اللّٰه بن جعفر الحمیری، عن محمّد بن عیسی بن عبید (کتاب من لا یحضره الفقیه، کمال الدین و تمام النعمة، الإمامة و التبصره من الحیرة)

هفده نقل با مضمون تفسیری از این طریق در مصادر یاد شده وجود دارد و از آنها پانزده نقل با مضمونی فقهی از کتاب من لا یحضره الفقیه، یک نقل از کمال الدین و تمام النعمة و یک نقل از کتاب الإمامه و التبصرة است. از پانزده نقل موجود در الفقیه، سیزده نقل به حریز بن عبد اللّٰه سجستانی می‏رسد و چنین سندی دارد: «أبی رضی الله عنه، عنه عن

1.. مشیخة تهذیب الأحکام: ص۷۳.


میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
64

شیخ طوسی گزارش می‏دهد، محمّد بن حسن بن ولید، از دانشیان اثرگذار مکتب قم و استاد شیخ صدوق، از میان کتاب‏های صفّار، بصائر الدرجات را روایت نکرده است. در تحلیل این عملکرد، گمانه‏های مختلفی زده‏اند. برخی دلیل آن را غلوآمیز بودن روایات بصائر دانسته‏اند۱ و برخی معتقدند ابن ولید کتابی با عنوان بصائر الدرجات منتسب به صفّار نمی‏شناخته است.۲ این تعداد روایت، حدود ۳۲ در صد منقولات صفّار را از عبیدی تشکیل می‏دهد و ما بقی روایات تبیین و روشن‏داشت فقرات قرآنی را محور قرار نداده‏اند. بر این اساس و با توجّه به موضوع محوری کتاب صفّار - یعنی اهل بیت علیهم السّلام و مقامات آنان - و عنایت به این نکته که عبد اللّٰه بن جعفر حمیری، راوی و ناقل قمی کتاب‏های عبیدی، از کتاب التفسیر او خبر نداده است، می‏توان گفت که به اخذ این روایات از کتاب التفسیر نمی‏توان اطمینان یافت و موضوع روایات با کتاب الإمامة‏ی عبیدی تناسب بیشتری دارد. آری، برای اثبات مقامات ائمّه اهل بیت علیهم السّلام بررسی آیات، قرآنی، یکی از راه‏هایی است که هماره در روایات به آن توجّه شده است.

طریق ۷: محمّد بن الحسن بن الولید، عن محمّد بن الحسن الصفّار، عن محمّد بن عیسی بن عبید (علل الشرائع، التوحید، معانی الأخبار، کتاب من لا یحضره الفقیه، فلاح السائل)

شش نقل از این طریق، در کتاب‏های شیخ صدوق آمده است۳ و با طریق صدوق به صفّار در مشیخه الفقیه مطابقت دارد. با دلایلی که ذیل طریق پیشین گذشت، بویژه عدم اطمینان به وجود نسخه تفسیر عبیدی در قم، نمی‏توان به وجود این روایات در کتاب التفسیر عبیدی اطمینان یافت.

طریق ۸: محمّد بن الحسن الطوسی (بإسناده عن محمّد بن الحسن بن الولید، عن) محمّد بن الحسن الصفّار، عن محمّد بن عیسی بن عبید (تهذیب الأحکام)

شیخ طوسی در تهذیب الأحکام، یک روایت با محتوای تفسیری را با سندِ «أخبرنی

1.. روضة المتقین: ج۱۴ ص۲۴۰، تنقیح المقال: ج۳ ص۱۰۳، صفّار و کتاب بصائر الدرجات: ص۹۲.

2.. «تبار‏شناسی کتاب بصائر الدرجات و نویسندۀ آن»، حسن انصاری، کتاب ماه دین: ش۱۴۴، ۱۳۸۸ش: ص۶۸.

3.. نقل فلاح السائل در آثار شیخ صدوق نیست؛ ولی با توجّه به نوع و روند سندگویی ابن طاووس آن را از آثار صدوق گرفته است.

  • نام منبع :
    میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1445
صفحه از 291
پرینت  ارسال به