می‏دهد که مهم‏ترین نکته در این موضوع، استثنای ابن ولید است و مهم‏ترین راهکار اینان، آن است که استثنای ابن ولید، طعن در وثاقت محمّد بن عیسی بن عبید نیست. استدلال محوری ایشان، چنین است که ابن ولید، تنها برخی از روایات عبیدی در نوادر الحکمة و متفرّدات او از یونس بن عبد الرحمن را استثنا کرده است و نه دیگر منقولات او را.^۱ به دیگر سخن، از آن‏ جا که موارد تشکیک ابن ولید به مواردی معدود و محدود ویژه است، نباید وثاقت راوی با مشکلی رو به رو باشد و باید دلیل استثنا را در چیزی دیگر جست. افزون بر این، صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه سی و اندی روایت از محمّد بن عیسی بن عبید نقل کرده است که نشان می‏دهد استثنا به دلیل ضعفِ خود راوی نیست.^۲ ایشان در تبیین چرایی استثنا، راه‏های گونه‏گونی پیموده‏اند. برخی بر آن رفته‏اند که از دیدگاه ابن ولید، عبیدی به لحاظ سن و سال، کوچک‏تر از آن بوده که بتواند مستقیم از یونس نقل کند و لزوماً در نقل از یونس باید میان این دو، واسطه‏ای وجود داشته باشد.^۳ برخی این تضعیف را به شروطی مربوط می‏دانند که ابن ولید در اجازه لازم می‏دانسته و عبیدی در اجازه از یونس فاقد آنها بوده است، حال آن که مشهور عالمان در اجازه، چنین قید و بندهایی را شرط نمی‏دانند. محمّدتقی مجلسی در این راستا می‏نویسد:

و تضعیف ابن الولید لكون اعتقاده أنّه یعتبر فی الإجازة أن یقرأ على الشیخ أو یقرأه الشیخ و یكون السامع فاهماً لما یرویه‏ و كان لا یعتبر الإجازة المشهورة بأن یقول: "أجزت لك أن تروی عنّی" و كان محمّد بن عیسى صغیر السنّ و لا یعتمدون على فهمه عند القراءة، و لا على إجازة یونس له و لهذا ضعفه و أنت خبیر بأنّه لا یشترط ذلك، بل یكفی الإجازة فی الكتب‏...‏ .^۴

امّا این سخن مجلسی مستند مشخّصی ندارد و ظاهراً استنباط شخصی خود

البتّه نجاشی خود، عبارتی را از کشّی از نصر بن صباح نقل می‏کند که نکته‏ای منفی در باره عبیدی است: «قالَ أبو عمرو الكشّی: نصر بن الصباح یقول إنّ محمّد بن عیسى بن عبید بن یقطین أصغر فی السن أن یروی عن ابن محبوب».^۱ بر این اساس، روایات مستقیم او از ابن محبوب با تردید رو به رو خواهد شد؛ ولی این عبارت در نسخه‏های کنونی رجال الکشّی به گونه‏ای دیگر نقل شده است: «قالَ نصر بن الصباح: إنّ محمّد بن عیسى بن عبید من صغار من یروی عن ابن محبوب فی السن»^۲ و بر پایه این عبارت، نکوهشی متوجّه محمّد بن عیسی نیست.^۳

طبیعی است که دیدگاه‏های گوناگون رجالیان متقدّم شیعه، متأخّران را برای برون‏رفت از تهافت و ناسازواری‏ها به تکاپو وا دارد. برخی عالمان چون محقّق حلّی، سیّد ابن طاووس، فاضل آبی، شهید ثانی و صاحب مدارک از برایندِ مستندات پیش‏گفته ضعف محمّد بن عیسی را برداشت کرده‏اند؛^۴ امّا بیشتر عالمان در راه معتمد شمردن او و توجیه ادلّه قدحش کوشیده‏اند. نگاهی بدانچه تا کنون گفتیم و مرور پژوهش‏های متأخّران نشان