237
میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی

سوره اخلاص

تبیین معنای صمد (توحید: آیه ۲)

۱۶۰.طریق ۱۴، یونُس بن عَبدِ الرَّحمٰنِ، عَنِ الرَّبِیعِ بن مُسلِمٍ، قالَ: سَمِعتُ أَبا الحَسَنِ علیه السّلام وَ سُئِلَ عَنِ الصَّمَدِ، فَقالَ:‏ الصَّمَدُ الَّذی لا جَوفَ لَهُ.۱

گونه‏شناسی و تخریج: «صمد» در این روایت، به میان «پُر» معنا شده است. این روایت «معنا شناخت» است و درون‏مایه آن در کتاب‏های لغت هم آمده است.۲ این مضمون در ضمن روایاتی مفصّل‏تر در تفسیر فرات۳ و التوحید۴ نیز یافت می‏شود.

1.. التوحید: ص۹۳، معانی الأخبار: ص۶.

2.. برای نمونه، ر. ک: مفردات ألفاظ القرآن: مادّۀ «صمد».

3.. ر. ک: تفسیر فرات: ص۶۱۷ (قال [حدّثنا] أبو القاسم، قال: حدّثنا فرات، قال: حدّثنا إبراهیم بن بنان، قال: حدّثنا أحمد بن زفر العنبریّ، قال: حدّثنا علیّ بن عبد المجید (/ الحمید) المفسّر الواسطیّ، قال: حدّثنا حمزة بن بهرام، عن حمّاد، عن مقاتل، عن الضّحّاك بن مزاحم، عن ابن عبّاس رضی الله عنه، قال...).

4.. ر. ک: التوحید: ج۱ ص۹۰ (قال الباقر علیه السّلام: حدّثنی أبی زین العابدین، عن أبیه الحسین بن علی علیه السّلام، أنّه قال‏...).


میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
236

یُحِبُّ اللّٰهَ وَ رَسُولَهُ، وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسولُهُ لَیسَ بِفَرّارٍ»، یُعَرِّضُ بِمَن رَجَعَ یُجَبِّنُ أَصحابَهُ وَ یُجَبِّنُونَهُ، وَ قال صلی الله علیه و آله: «عَلِیٌّ سَیِّدُ المُؤمِنینَ»، وَ قالَ: «عَلِیٌّ عَمُودُ الدّینِ»، وَ قالَ: «هٰذا هُوَ الَّذی یَضرِبُ النّاسَ بِالسَّیفِ عَلى الحَقِّ بَعدِی»، وَ قالَ: «الحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ أَینَما مالَ»، وَ قالَ: «إِنّی تارِكٌ فیكُم أَمرَینِ إِن أَخَذتُم بِهِما لَن تَضِلّوا: كِتابَ اللّٰهِ عز و جل وَ أَهلَ بَیتی عِترَتی، أَیُّها النّاسُ! اسمَعُوا وَ قَد بَلَّغتُ: إِنَّكُم سَتَرِدُونَ عَلَیَّ الحَوضَ فَأَسأَلُكُم عَمّا فَعَلتُم فی الثَّقَلَینِ، وَ الثَّقَلانِ كِتابُ اللّٰهِ جَلَّ ذِكرُهُ وَ أَهلُ بَیتی، فَلا تَسبِقُوهُم فَتَهلِكوا، وَ لا تُعَلِّموهُم فَإِنَّهُم أَعلَمُ مِنكُم»، فَوَقَعَتِ الحُجَّةُ بِقَولِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ بِالكِتابِ الَّذی یَقرَؤهُ النّاسُ... .۱

گونه‏شناسی و تخریج: ظاهر روایت، نزول آیه در موضوع نصب امام علی علیه السّلام است و از این رو «آیه شناخت» است و از دیگر سو، مراد از «فانصب» را بیان می‏کند و «تفسیری - تبیینی» است. این روایت در بصائر الدرجات۲ و تفسیر فرات۳ نیز آمده است.

سوره قدر

مسائل مربوط به نزول ملائکه در شب قدر (قدر: آیه ۴و۵)

۱۵۹.طریق ۶، عَن عَلِیِّ بن الحَكَمِ، عَن سَیفِ بن عَمِیرَةَ، عَن داودَ بنِ فَرقَدٍ، قالَ: سَأَلتُهُ عَن لَیلَةِ القَدرِ الَّتی تَنَزَّلُ فیها المَلائِكَةُ، فَقالَ:‏ (تَنَزَّلُ ٱلْمَلَائِكَةُ وَ ٱلرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ * سَلَامٌ هِىَ حَتَّىٰ مَطْلَعِ ٱلْفَجْرِ)، قالَ: ثُمَّ قالَ لی أبو عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام مِمَّن وَ إِلى مَن وَ ما یَنزِلُ.۴

گونه‏شناسی و تخریج: امام صادق علیه السّلام برای راوی بیان کرده‏اند که ملائکه و روح از سوی چه کسی و بر چه کسی نازل می‏شوند و در شب قدر، چه چیزی با خود فرود می‏آورند. روایت در صورت فعلی مبهم است؛۵ امّا از فحوای آن بر می‏آید که از نوع «تفسیری - تبیینی» است.

1.. الكافی: ج۱ ص۲۹۳ - ۲۹۶.

2.. ر. ک: بصائر الدرجات: ج۱ ص۴۶۹ - ۴۷۰ (حدّثنا محمّد بن عیسى، عن محمّد بن سنان، عن إسماعیل بن جابر، عن عبد الكریم بن عمرو، عن عبد الحمید بن أبی الدّیلم، عن أبی عبد اللَّه علیه السّلام، قال...).

3.. ر. ک: تفسیر فرات: ص۵۷۴ (قال حدَثنی جعفر بن أحمد بن یوسف معنعنا عن أبی جعفر علیه السّلام، قال‏).

4.. بصائر الدرجات: ج۱ ص۲۲۱.

5.. ممکن است این روایت بتواند این ابهام را از بین ببرد: «حدّثنا أحمد بن محمّد و أحمد بن إسحاق،(( عن القاسم بن یحیى، عن بعض أصحابنا، عن أبی عبد اللَّه علیه السّلام، قال: كان علیّ بن أَبی طالِبٍ علیه السّلام كثیراً ما یقول ما التقینا عند رسول اللَّه صلی الله علیه و آله التَّیمَیُّ وَ صاحِبُهُ، وَ هُوَ یَقُولُ‏ (إنّا أَنزَلناهُ فِی لَيلَةِ القَدرِ) وَ یَتَخَشَّعُ وَ یَبكِی، فَیَقولَانِ: ما أَشَدَّ رِقَّتِكَ بِهَذِهِ السُّورَةِ؟! فَیقُولُ لَهُمَا: إِنَّمَا رَقَقتُ لِمَا رَأَت عَینَایَ وَ وَعَاهُ قَلبِی وَ لِمَا رَأَىَ قَلبُ هَذَا مِن بَعدِی - یَعنِی عَلِیا علیه السّلام فَیَقُولانِ: أ رَأَیتَ وَ ما الَّذِی یَرَى؟ فَیَتلُو هَذا الحَرفَ‏: (تَنَزَّلُ المَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذنِ رَبِّهِم مِن كُلِّ أَمرٍ سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطلَعِ الفَجرِ)، قَالَ: ثُمَّ یَقُولُ: هَل بَقِیَ شَی‏ءٌ بَعدَ قَولِهِ تَبارَكَ وَ تَعالَى:‏ (كُلِّ أَمرٍ)؟ فَیَقُولانِ: لا، فَیَقُولُ: هَل تَعلَمانِ مَنِ المَنزُولُ إِلَیهِ بِذَلِكَ؟ فَیَقُولانِ: لا وَ اللَّهِ یا رَسُولَ اللَّهِ! فَیَقُولُ: نَعَم، فَهَل تَكُونُ لَیلَةُ القَدرِ مِن بَعدِی؟ فَیَقُولانِ: نَعَم، قالَ: فَهَل تنزل [یَنزِلُ‏] الأَمرُ فِیها؟ فَیَقُولانِ، نَعَم، فَیَقُولُ: إِلَى مَن؟ فَیَقُولانِ: لا نَدرِی، فَیَأخُذُ بِرَأسِی فَیَقُولُ: إِن لَم تَدرِیا هُوَ هَذا مِن بَعدِی، قالَ: فَإِن كانا یَفرَقانِ تِلكَ اللَّیلَةَ بَعدَ رَسُولِ اللَّهِ مِن شِدَّةِ ما یَدخُلُهُما مِنَ الرُّعب‏» (بصائر الدرجات: ص۲۲۴).

  • نام منبع :
    میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1265
صفحه از 291
پرینت  ارسال به