213
میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی

یحیی بنَ أَكثَمَ‏ سَأَلَ مُوسَى بنَ مُحَمَّدٍ عَن مَسائِلَ، وَ فِیها: أَخبِرنا عَن قَولِ اللّٰهِ: (أَوْ يُزَوِّجُهُمْ ذُكْرَانًا وَ إِنَاثًا)، فَهَل یُزَوِّجُ اللَّهُ عِبادَهُ الذُّكرانَ وَ قَد عاقَبَ قَوماً فَعَلُوا ذٰلِكَ؟! فَسَأَلَ مُوسَى أَخاهُ أَبا الحَسَنِ العَسكَرِیَّ علیه السّلام، وَ كانَ مِن جَوابِ أبی الحَسَنِ علیه السّلام؟! امّا قَولُهُ (أَوْ يُزَوِّجُهُمْ ذُكْرَانًا وَ إِنَاثًا)، فَإِنَّ اللّٰهَ تَبارَكَ وَ تَعالَى یُزَوِّجُ ذُكرانَ المُطِیعینَ إِناثاً مِنَ الحُورِ العِینِ، وَ إِناثَ المُطِیعاتِ مِنَ الإِنسِ مِن ذُكرانِ المُطیعینَ،‏ وَ مَعاذَ اللّٰهِ أَن یَكُونَ الجَلیلُ عَنَى ما لَبَّستَ عَلى نَفسِكَ تَطَلُّباً لِلرُّخصَةِ لِارتِكابِ المَأثَمِ، قالَ:‏ (وَمَن يَفْعَلْ ذَٰلِكَ يَلْقَ أَثَامًا * يُضَٰعَفْ لَهُ ٱلْعَذَابُ يَوْمَ ٱلْقِيَامَةِ وَيَخْلُدْ فِيهِ مُهَانًا)۱ إِن لَم یَتُب‏.۲

گونه‏شناسی و تخریج: چنان که از مستندات تاریخی بر می‏آید، غلات این آیه را دستاویزی برای اباحیگری و حلّیت لواط قرار داده بودند۳ و امام علیه السّلام با این روایت «تفسیری - تبیینی»، شبهه مربوط به آیه را می‏زداید. این روایت در منابع دیگر نیز نقل شده است.۴

سوره زخرف

سفارش به پیامبر خدا برای مقابله با برخوردها در برابر اعلان فضل اهل بیت (زخرف: آیه ۸۹)

۱۳۱.طریق ۲۸۵، عَن محمّد بن سِنانٍ، عَن إِسماعِیلَ بن جابِرٍ وَ عَبدِ الكَرِیمِ بن عَمرٍو، عَن عَبدِ الحَمِیدِ بن أبی الدَّیلَمِ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام، قالَ:... فَلَم تَزَلِ الوَصِیَّةُ فی عالِمٍ بَعدَ عالِمٍ حَتّی دَفَعوها إِلى مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله، فَلَمّا بَعَثَ اللَّهُ عز و جل محمّداً صلی الله علیه و آله أَسلَمَ لَهُ العَقِبُ مِنَ المُستَحفِظینَ وَ كَذَّبَهُ بَنو إِسرائِیلَ، وَ دَعا إِلى اللّٰهِ عز و جل وَ جاهَدَ فی سَبِیلِهِ، ثُمَّ أَنزَلَ اللَّهُ جَلَّ ذِكرُهُ - عَلَیهِ أَن أَعلِن فَضلَ وَصِیِّكَ، فَقالَ: رَبِّ، إِنَّ العَرَبَ قَومٌ جُفاةٌ لَم یَكُن فیهِم

1.. فرقان: آیۀ ۶۸ ـ ۶۹.

2.. تفسیر القمّی: ج۲ ص۲۷۸ - ۲۷۹.

3.. غالیان؛ کاوشی در جریان‏ها و بر آیندها تا پایان سدۀ سوم: ص۲۹۷.

4.. المناقب، ابن شهرآشوب: ج۴ ص۴۰۳.

5.. این طریق، در کنار دو سند دیگر آمده است: «محمّد بن یحیى العطّار، عن محمّد بن سنان...» و «محمّد بن الحسین بن أبی الخطّاب، عن محمّد بن سنان...».


میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
212

گونه‏شناسی و تخریج: روایت از نوع «آیه شناخت» است. معرّفی معصومان خاندان نبوی به عنوان مصداق انحصاری «اهل بیت» در روایات شیعه بسیار دیده می‏شود.۱

تسلیم در برابر ائمّه علیه السّلام، به دست آوردن حسنه (شورا: آیه ۲۳)

۱۲۹.طریق۶، عن فضّالةَ، عَن أَبانٍ، عَن مُحَمَّدٍ بن مُسلِمٍ، عَن أبی جَعفَرٍ علیه السّلام‏؛ فی قَولِ اللّٰهِ تَعالَى‏: (وَ مَن يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا) قالَ: الِاقتَرافُ التَّسلِیمُ لَنا، وَ الصِّدقُ عَلَینا، وَ لا یَكذِبُ عَلَینا.۲

گونه‏شناسی و تخریج: روایت، یکی از مصداق‏های به دست آوردن حسنه را تسلیم در برابر ائمّه علیهم السّلام، صدق و عدم کذب بر آنان شمرده و بنا بر این، از نوع «جری و تطبیق» است. طرق متعدّد این روایت در مصادر دیگر نیز وجود دارد.۳

نفی برداشت اباحه‏گرانه از آیه (شورا: آیه ۵۰)

۱۳۰.طریق ۴۶۴ و طریق ۳۵، عَن مُحَمَّدِ بن إِسماعِیلَ الرّازیِّ، عَن مُحَمَّدِ بن سَعِیدٍ؛ أَنَّ

1.. کتاب سلیم بن قیس: ج۲ ص۶۴۶، ۶۸۵، ۷۶۱ و ۹۰۹، الکافی: ج۱ ص۲۸۷ و ۴۲۳، تفسیر القمّی: ج۲ ص۶۷، ۱۵۶ و ۱۹۳، تفسیر فرات: ص۱۱۰، ۳۳۲ و ۳۳۴، تفسیر العیّاشی: ج۱ ص۲۰۹ و ۲۵۰.

2.. بصائر الدرجات: ج۱ ص۵۲۱.

3.. همان: ج۱ ص۵۲۱ (حدّثنا یعقوب بن یزید، عن حمّاد، عن حریز، عن أبی جعفر علیه السّلام...)، الکافی: ج۱ ص۳۹۱ (الحسین بن محمّد، عن معلّى بن محمّد، عن الوشّاء، عن أبان، عن محمّد بن مسلم، عن أبی جعفر علیه السّلام...)، تأویل الآیات الظاهرة: ج۱ ص۵۳۲ (و روى الشّیخ محمّد بن یعقوب رحمه الله، عن الحسین بن محمّد، عن معلّی بن محمّد، عن الوشّاء، عن أبان بن تغلب، عن محمّد بن مسلم، عن أبی جعفر علیه السّلام قال‏...)، مختصر بصائر الدرجات: ج۱ ص۲۲۲ (یعقوب بن یزید و محمّد بن الحسین بن أبی الخطّاب، عن حمّاد بن عیسى، عن حریز بن عبد اللَّه، عن الفضیل بن یسار، عن أبی جعفر علیه السّلام...).

4.. الاختصاص: ص۹۱ (و هو حدیث طویل یرویه محمّد بن عیسى بن عبید البغدادیّ، عن موسى بن محمّد بن علیّ بن موسى ‏...). در این نقل، عبیدی مستقیم از موسی بن محمّد نقل می‏کند، حال آنکه در نقل تفسیر القمّی، که معیار ما در این نقل است - عبیدی با دو واسطه از موسی بن محمّد نقل کرده است. متن این نقل نیز با روایتی که از تفسیر القمّی نقل شده، مقداری متفاوت است.

5.. در این سند، علی بن ابراهیم افزون بر عبیدی، از طریق پدرش از محمّد بن احمد بن حمّاد محمودی مروزی از محمّد بن اسماعیل مروزی نقل می‏کند.

  • نام منبع :
    میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1234
صفحه از 291
پرینت  ارسال به