است که سلیمان علیه السّلام به عنوان نبی الهی چه نیازی به آصف بن برخیا برای آوردن تخت داشت؟ پاسخ، این است که سلیمان علیه السّلام تنها برای نشان دادن جانشینی آصف پس از خود، این درخواست را کرد و خود سلیمان، علم کتاب را به او تفهیم کرده بود. بدین سان می‏توان حدیث را «تفسیری - تبیینی» دانست.

آوردن تخت بلقیس، رهاورد علم به اسم اعظم (نمل: آیه ۴۰)

۱۱۱.طریق ۶، عَن عَلِیِّ بن الحَكَمِ، عَن مُحَمَّدِ بن الفُضَیلِ، عَن ضُرَیسٍ الوابِشِیِّ، عَن جابِرٍ، عَن أبی جَعفَرٍ علیه السّلام، قالَ: قُلتُ لَهُ: جُعِلتُ فِداكَ، قَولُ العالِمِ‏ (أَنَا ءَاتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ)؟‏ قالَ: فَقالَ: یا جابِرُ، إِنَّ اللّٰهَ جَعَلَ اسمَهُ الأَعظَمَ عَلى ثَلاثَةٍ وَ سَبعینَ حَرفاً، فَكانَ عِندَ العالِمِ مِنها حَرفٌ واحِدٌ، فانخَسَفَتِ الأَرضُ ما بَینَهُ وَ بَینَ السَّریرِ حَتَّى التَقَتِ القِطعَتانِ وَ حَوَّلَ مِن هٰذِهِ عَلى هٰذِهِ، وَ عِندَنا مِنِ اسمِ اللّٰهِ الأَعظَمِ اثنانِ وَ سَبعونَ حَرفاً، وَ حَرفٌ فی عِلمِ الغَیبِ المَكنونِ عِندَهُ.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: در حدیث، «عِلمٌ مِنَ الکتاب» علم به یک حرف از ۷۳ حرف اسم اعظم الهی دانسته شده است که به وسیله آن، تخت ملکه سبا نزد سلیمان علیه السّلام آورده شد. حدیث از نوع «تفسیری - تبیینی» است. باید یادآور شد که اسم اعظم یا اکبر، از سنخ الفاظ ظاهری یا مفهوم ذهنی نیست؛ زیرا اسم از جهت وجود لفظی خود، مجموعه‏ای از صداهای شنیدنی و از کیفیات عرضی و به لحاظ معنا و مفهوم، وجود و صورتی ذهنی است که هیچ یک، فی نفسه در هیچ چیزی اثری ندارد. محال است صوت پدیدار در حنجره یا تصویر نقش بسته در ذهن، بتواند وجود هر چیز را مقهور خود سازد و راه تصرّف دلخواه در آنها فراهم آورد، حال آن که بی شک، اسمای الهی به ویژه اسم اعظم، بر هستی اثر می‏گذارند. از این رو می‏توان گفت در واقع، اسم اعظم، حقیقت خارجیِ این الفاظ ظاهری است که مفهوم لفظ به گونه‏ای بر آن منطبق می‏شود. این حقیقت، اسم حقیقی است و لفظ، دالّ اسمِ اسم است. از این رو روایاتی که بیان

سوره نمل

چرایی درخواست سلیمان علیه السّلام از آصف بن برخیا برای آوردن تخت بلقیس (نمل: آیه ۴۰)

۱۱۰.طریق ۴۶، عَن مُوسَى بن مُحَمَّدِ بن عَلِیِّ بن مُوسَى؛‏ سَأَلَهُ بِبَغدادَ فی دارِ القُطنِ، قالَ، قالَ مُوسَى:‏ كَتَبَ إِلَیَّ یحیی بن أَكثَمَ یَسأَلُنی عَن عَشرِ مَسائِلَ أَو تِسعَةٍ، فَدَخَلتُ عَلى أَخِی فَقُلتُ لَهُ: جُعِلتُ فِداكَ، إِنَّ ابنَ أَكثَمَ كَتَبَ إِلَیَّ یَسأَلُنی عَن مَسائِلَ أُفتیهِ فِیها، فَضَحِكَ ثُمَّ قالَ: فَهَل أَفتَیتَهُ؟ قُلتُ: لا، قالَ: وَ لِمَ؟ قُلتُ: لَم أَعرِفها، قالَ: وَ ما هِیَ؟ قُلتُ: كَتَبَ إِلَیَّ: أَخبِرنی عَن قَولِ اللّٰهِ عز و جل‏: (قَالَ ٱلَّذِى عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ ٱلْكِتَابِ أَنَا ءَاتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ) أ نَبِیُّ اللّٰهِ كانَ مُحتاجاً إِلى عِلمِ آصَفَ؟‏ وَ أَخبِرنِی عَن قَولِ اللّٰهِ عز و جل‏... فَقالَ علیه السّلام: اكتُب، قُلتُ: وَ ما أَكتُبُ؟ قالَ: اكتُب:

۰.بِسمِ اللّٰهِ الرَّحمنِ الرَّحِیمِ‏، وَ أَنتَ فَأَلهَمَكَ اللَّهُ الرُّشدَ، أَلقانِی كِتابُكَ بِما امتَحَنتَنا بِهِ مِن تَعَنُّتِكَ لِتَجِدَ إِلى الطَّعنِ سَبِیلاً [إن]^۱ قَصُرنا فِیها، وَ اللَّهُ یُكافِئُكَ عَلى نِیَّتِكَ، وَ قَد شَرَحنا مَسائِلَكَ فَأَصغِ إِلَیها سَمعَكَ وَ ذَلِّل لَها فَهمَكَ وَ اشتَغِل بِها قَلبَكَ فَقَد أَلزَمتُكَ الحُجَّةَ، وَ السَّلامُ.

۰.سَأَلتَ عَن قَولِ اللّٰهِ عز و جل فی كِتابِهِ‏ (قَالَ ٱلَّذِى عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ ٱلْكِتَابِ)‏، فَهُوَ آصَفُ بن بَرخِیا، وَ لَم یَعجِز سُلَیمانُ عَن مَعرِفَةِ ما عَرَفَ لٰكِنهُ أَحَبَّ أَن یُعَرِّفَ أُمَّتَهُ مِنَ الجِنِّ وَ الإِنسِ أَنَّهُ الحُجَّةُ مِن بَعدِهِ، وَ ذٰلِكَ مِن عِلمِ سُلَیمانَ أَودَعَهُ آصَفَ بِأَمرِ اللّٰهِ، فَفَهَّمَهُ اللَّهُ ذٰلِكَ لِئَلّا یُختَلَفَ فی إِمامَتِهِ وَ دَلالَتِهِ، كَما فَهَّمَ سُلَیمانَ فی حَیاةِ داوُدَ لِیَعرِضَ إِمامَتَهُ وَ نبوّتهُ مِن بَعدِه لِتَأكیدِ الحُجَّةِ عَلى الخَلقِ....^۲

گونه‏شناسی و تخریج: حدیث، شبهه برخاسته در باره آیه را پاسخ داده است. شبهه این