علم کتاب نزد ائمّه علیهم السّلام (رعد: آیه ۴۳)

۸۱.طریق۱۴، عَن مُحَمَّدِ بن عَمرٍو، عَن‏ عَبدِ اللّٰهِ بن الوَلیدِ السَّمّانِ،‏ قالَ: قالَ الباقِرُ علیه السّلام‏:‏ یا عَبدَ اللّٰهِ، ما تَقولُ فی عَلِیٍّ وَ مُوسى وَ عِیسى علیهم السّلام؟ قُلتُ: ما عَسى أَن أَقولَ فیهِم! قالَ: هُوَ وَ اللّٰهِ أَعلَمُ مِنهُما. ثُمَّ قالَ: أ لَستُم تَقولونَ: إِنَّ لِعَلِیٍّ علیه السّلام ما لِرَسولِ اللّٰهِ مِنَ العِلمِ؟ قُلتُ: نَعَم، وَ النّاسُ یُنكِرونَ. قالَ: فَخاصِمهُم فیهِ بِقَولِهِ تَعالى لِمُوسَى علیه السّلام‏: (وَكَتَبْنَا لَهُ فِى ٱلْأَلْوَاحِ مِن كُلِّ شَىْ‏ءٍ) فَعَلِمنا أَنَّهُ لَم یَكتُب لَهُ الشَّی‏ءَ كُلَّهُ، وَ قالَ لِعیسَى علیه السّلام‏: (وَ لِأُبَيِّنَ لَكُم بَعْضَ ٱلَّذِى تَخْتَلِفُونَ فِيهِ) فَعَلِمنا أَنَّهُ لَم یُبَیِّنِ الأَمرَ كُلَّهُ، وَ قالَ لِمُحَمَّدٍ^۱ صلی الله علیه و آله‏: (وَ جِئْنَا بِكَ شَهِيدًا عَلَىٰ هَٰؤُلَاءِ وَ نَزَّلْنَا عَلَيْكَ ٱلْكِتَابَ تِبْيَٰنًا لِّكُلِّ شَىْ‏ءٍ).

۰.قالَ: فَسُئِلَ عَن قَولِهِ‏: (قُلْ كَفَىٰ بِاللَّهِ شَهِيدَاً بَيْنِى وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ ٱلْكِتَابِ) قالَ: وَ اللّٰهِ إِیانا عَنى، وَ عَلِیٌّ أَوَّلُنا وَ أَفضَلُنا وَ خَیرُنا بَعدَ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله‏. وَ قالَ: إِنَّ العِلمَ الَّذی نَزَلَ بِهِ آدَمُ عَلى حالِهِ عِندَنا، وَ لَیسَ یَمضی مِنّا عالِمٌ إِلّا خَلَفَهُ مَن یَعلَمُ عِلمَهُ، وَ العِلمُ یُتَوارَثُ‏.^۲

گونه‏شناسی و تخریج: این حدیث در پیِ اثبات اعلمیّت امیر مؤمنان علیه السّلام بر عیسی و موسی علیهما السّلام است. از این رو به آیاتی استناد کرده که علم این دو پیامبر را به برخی از امور و نه تمام امور، اثبات می‏کند، در حالی که علی علیه السّلام وارث علم پیامبری است که کتاب او «تبیان کلّ شیء» است و تمام علم کتاب را در اختیار دارد. از آن‏ جا که روایت، ضمناً مصداق‏های از مصداق‏های «من عنده علم الکتاب» را بیان می‏کند، از نوع «جری و تطبیق» است. بخشی از این روایت با طریقی دیگر در بصائر الدرجات آمده،^۳ حال آن که در مختصر بصائر الدرجات با همین سند و به طور کامل نقل گردیده است.^۴

روایت نیز دقیقاً به همین معنا اشاره دارد و شرک را در این جا شرک در طاعت می‏داند. با این توضیح، روایت از نوع «تفسیری - تبیینی» است. بخشی از این روایت در تفسیر القمی ذکر شده^۱ و نقل‏های هم‏مضمون آن نیز در مصادر دیگر وجود دارد.^۲

سوره رعد

ترس از سوء حساب، ترس از بررسی تامّ و تمام (رعد: آیه ۲۱)

۸۰.طریق ۴۵: و بَهٰذَا الإسنادِ: أنَّ أبا عَبدِ اللهِ علیه السّلام قالَ لِرَجُلٍ شَكاهُ بَعضُ إخوانِهِ: ما لِأخیكَ فُلانٌ یَشكوكَ؟ فَقالَ: أیَشكونی إنِ استَقصَیتُ حَقّی! قالَ: فَجَلَسَ مُغضَباً، ثُمَ قالَ: كَأَنَّكَ إذَا استَقصَیتَ لَم تُسِئ؟! أ رَأیتَ ما حَكَى اللّٰهُ تَبارَكَ و تَعالىٰ: (وَ يَخَافُونَ سُوءَ ٱلْحِسَابِ) أ خافوا أن یَجورَ عَلَیهِمُ اللهُ؟! لا وَ اللّٰهِ، ما خافوا إلَّا الاِستِقصاءَ، فَسَمّاهُ اللّٰهُ «سوءَ الحِسابِ»، فَمَنِ استَقصىٰ فَقَد أساءَ.^۳

گونه‏شناسی و تخریج: روایت، مبنای کلامی عدم صدور ظلم از خداوند را مبنای خویش گرفته و بر این اساس نتیجه گرفته است که «سوء حساب»ی که اینان از آن ترسانند، ظلم و جور الهی نیست، بلکه ترس از فحص و بررسی دقیق یا به دیگر سخن، موی از ماست کشیدن است. روایت با این تبیین، از نوع «تفسیری - تبیینی» است. این روایت در مصادر دیگر نیز به چشم می‏خورد.^۴