173
میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی

«عَن أبی جَعفَرٍ علیه السّلام، قالَ: سَأَلَهُ الأَبرَشُ الكَلبِیُّ عَن قَولِ اللّٰهِ عز و جل:‏ (وَ شَاهِدٍ وَمَشْهُودٍ)، فَقالَ أبو جَعفَرٍ علیه السّلام: ما قیلَ لَكَ؟ فَقالَ: قالُوا: الشّاهِدُ یَومُ الجُمُعَةِ، وَ المَشهودُ یَومُ عَرَفَةَ، فَقالَ أبو جَعفَرٍ علیه السّلام: لَیسَ كَما قِیلَ لَكَ، الشّاهِدُ یَومُ عَرَفَةَ، وَ المَشهودُ یَومُ القِیامَةِ، أ ما تَقرَأُ القُرآنَ؟ قالَ اللَّهُ عز و جل: (ذَٰلِكَ يَوْمٌ مَّجْمُوعٌ لَّهُ ٱلنَّاسُ وَ ذَٰلِكَ يَوْمٌ مَّشْهُودٌ)».۱

در روایات متعدّدی در معانی الأخبار مراد از «یوم مشهود» روز عرفه دانسته شده است.۲

سوره یوسف

سجده برای طاعت الهی و برای تحیّت برگزیدگان الهی (یوسف: آیه ۱۰۰)

۷۸.طریق۴۶۳ و طریق۳، عَن مُحَمَّدِ بن عِیسَى،‏ عَن یحیی بن أَكثَمَ، قالَ:‏ سَأَلَ موسَى بن مُحَمَّدِ بن عَلِیِّ بن مُوسى مَسائِلَ فَعَرَضَها عَلى أبی الحَسَنِ علیه السّلام، فَكانَت إِحداها: أَخبِرنی عَن قَولِ اللّٰهِ عز و جل‏:‏ (وَ رَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَى ٱلْعَرْشِ وَ خَرُّوا لَهُ سُجَّدًا)، سَجَدَ یَعقوبُ وَ وُلدُهُ لِیوسُفَ وَ هُم أَنبِیاءُ؟! فَأَجابَ أبو الحَسَنِ علیه السّلام:

۰.أمّا سُجُودُ یَعقوبَ وَ وُلدِهِ لِیوسُفَ فَإِنَّهُ لَم یَكُن لِیُوسُفَ وَ إِنَّما كانَ ذٰلِكَ مِن یَعقُوبَ وَ وُلدِهِ طاعَةً لِلهِ - وَ تَحِیَّةً لِیُوسُفَ، كَما كانَ السُّجودُ مِنَ المَلائِكَةِ لِآدَمَ؛ وَ لَم یَكُن لِآدَمَ، إِنَّما كانَ ذٰلِكَ مِنهُم طاعَةً لِلهِ وَ تَحِیَّةً لِآدَمَ؟ فَسَجَدَ یَعقوبُ وَ وُلدُهُ وَ سَجَدَ یُوسُفُ مَعَهُم شُكراً لِلهِ لِاجتِماعِ شَملِهِم، أ لَم تَرَ أَنَّهُ یَقُولُ فی شُكرِهِ ذٰلِكَ الوَقتَ:‏ (رَبِّ قَدْ ءَاتَيْتَنِى مِنَ ٱلْمُلْكِ وَ عَلَّمْتَنِى مِن تَأْوِيلِ ٱلْأَحَادِيثِ فَاطِرَ ٱلسَّمَاوَاتِ وَ ٱلْأَرْضِ أَنتَ وَلِیِّی فِی ٱلدُّنْيَا وَ ٱلْأَخِرَةِ تَوَفَّنِى مُسْلِمًا وَ أَلْحِقْنِى بِالصَّالِحِينَ)، فَنَزَلَ جَبرَئِیلُ فَقالَ لَهُ: یا یُوسُفُ، أَخرِج یَدَكَ، فَأَخرَجَها فَخَرَجَ مِن بَینِ أَصابِعِهِ نُورٌ، فَقالَ: ما هٰذا النُّورٌ یا جَبرَئِیلُ؟ فَقالَ هٰذِهِ النُّبُوَّةُ أَخرَجَهَا اللَّهُ مِن صُلبِكَ؛ لِأَنَّكَ لَم تَقُم لِأَبِیكَ؛ فَحَطَّ اللَّهُ نُورَهُ وَ مَحا النُّبُوَّةَ مِن صُلبِهِ وَ جَعَلَها فی وُلدِ لاوَى أَخی یُوسُفَ؛ وَ ذٰلِكَ لِأَنَّهُم لَمّا أَرادوا قَتلَ یُوسُفَ قالَ: (لَا تَقْتُلُوا يُوسُفَ وَ أَلْقُوهُ فِى غَيَٰبَتِ ٱلْجُبِّ) فَشَكَرَ اللَّهُ لَهُ ذٰلِكَ، وَ لَمّا أَرادُوا أَن یَرجِعوا

1.. همان: ص۲۹۹.

2.. ر. ک: همان: ص۲۹۸ - ۲۹۹.

3.. الاختصاص: ص۹۱ (و هو حدیث طویل یرویه محمّد بن عیسى بن عبید البغدادی عن موسى بن محمّد بن علی بن موسى‏...). لفظ حدیث بر گرفته از نقل تفسیر القمّی است.


میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
172

النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ صادِقٌ فِیما یَقولُ وَ لٰكِن أَحَبَّ أَن یُنصِفَ مِن نَفسِهِ.۱

گونه‏شناسی و تخریج: موضوع محوری این روایت، تعیین مخاطب آیه و شبهات برخاسته از آن است. روایت، فضای نزول قرآن را ترسیم می‏کند که تردید جاهلان در پیامبری فردی از افراد بشر است. خداوند در چنین فضایی و بر اساس مبنا و پیش‏فرض‏های ذهنی این جاهلان آیه را نازل کرده است و این به معنای شکّ و تردید پیامبر صلی الله علیه و آله در نزول نیست. روایت برای روشن‏تر کردن بیشتر مطلب، آیه را به آیه مباهله تنظیر کرده است که در آن گفته شده «بیایید تا مباهله کنیم و آن گاه لعنت خدای را بر دروغگویان قرار دهیم»، حال آن که در حقّانیت پیامبر خدا هیچ تردیدی وجود ندارد. این روایت از نوع «تفسیری - تبیینی» است. عیّاشی این روایت را با سند مرسل در تفسیر خود ذکر کرده،۲ چنان که ذیل روایتی دیگر و همراه با تغییراتی در چندین کتاب روایی آمده است.۳

سوره هود

قیامت، روز گرد آمدن مردمان و عرفه روز مشهود (هود: آیه ۱۰۳)

۷۷.طریق۲۲، عَن صَفوانَ بن یحیی، عَن إِسماعِیلَ بن جابِرٍ، عَن رِجالِهِ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام‏؛ فی قَولِ اللّٰهِ عز و جل: (ذَٰلِكَ يَوْمٌ مَّجْمُوعٌ لَّهُ ٱلنَّاسُ وَ ذَٰلِكَ يَوْمٌ مَّشْهُودٌ) قالَ: المَشهودُ یَومُ عَرَفَةَ، وَ المَجموعُ لَهُ النّاسُ یَومُ القِیامَةِ.۴

گونه‏شناسی و تخریج: روایت، مراد از آیه را مشخّص کرده و از نوع «تفسیری - تبیینی» است. تحلیل روایت بر تمایز میان مشار إلیه «ذلک» در آیه است؛ ولی با توجّه به سیاق و روند آیه این مطلب نادرست می‏نماید، افزون بر این که در روایتی نقل شده از امام باقر علیه السّلام تفسیر بالا رد شده است:

1.. علل الشرائع: ج۱ ص۱۲۹.

2.. ر. ک: تفسیر العیّاشی: ج۲ ص۱۲۸ (عن محمّد بن سعید الأزدی‏ أنّ موسى بن محمّد بن الرضا علیه السّلام أخبره‏...).

3.. المناقب، ابن شهرآشوب: ج۴ ص۴۰۳ (و قال المتوكّل لابن السّكّیت اسأل ابن الرّضا مسألة عوصاء بحضرتی‏...)؛ تحف العقول‏ عن آل الرسول صلی الله علیه و آله: ص۴۷۶ (قال موسى بن محمّد بن الرّضا...).

4.. معانی الأخبار: ص۲۹۸.

  • نام منبع :
    میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1327
صفحه از 291
پرینت  ارسال به