گونه‏شناسی و تخریج: ظاهر روایت، بیان یکی از مصداق‏های بارز گوش شنوا در دوران نزول است و روایت می‏تواند از نوع «تفسیری - تبیینی» باشد.

البتّه این نقل در کتاب بصائر الدرجات از عبیدی به شکلی مفصّل‏تر هم گزارش شده است:

۰.«حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بن عِیسَىٰ،‏ عَن أبی مُحَمَّدٍ الأَنصارِیّ، عَن صَبّاحٍ المُزَنِیِّ، عَنِ الحَرثِ بن حَصِیرَةَ المُزَنِیِّ، عَنِ الأَصبَغِ بن نُباتَةَ، قالَ: قالَ: لَمّا قَدِمَ عَلِی الكوفَةَ صَلّىٰ بِهِم أَربَعینَ صَباحاً فَقَرَأ بِهِم‏ سَبِّحِ اسمَ رَبِّكَ الأَعلىٰ،‏ فَقالَ المُنافِقُونَ: وَ اللّٰهِ ما یُحسِنُ أَن یَقرَأ ابنُ أبی طالِبٍ القُرآنَ، وَ لَو أَحسَنَ أَن یَقرَأ لَقَرَأ بِنا غَیرَ هٰذِهِ السّورَةِ!

۰.قالَ: فَبَلَغَهُ ذٰلِكَ فَقالَ: وَیلَهُم! إِنّی لَأَعرِفُ ناسِخَهُ وَ مَنسُوخَهُ، وَ مُحكَمَهُ وَ مُتَشابِهَهُ، وَ فَصلَهُ مِن وَصلِهِ، وَ حُروفَهُ مِن مَعانِیهِ. وَ اللّٰهِ ما حَرفٌ نَزَلَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله إِلّا وَ أَنا أَعرِفُ فیمَن أُنزِلَ وَ فی أَیِّ یَومٍ نَزَلَ وَ فی أَیِّ مَوضِعٍ نَزَلَ. وَیلَهُم! أَ ما یَقرَؤونَ:‏(إِنَّ هَٰذَا لَفِى ٱلصُّحُفِ ٱلْأُولَىٰ * صُحُفِ إِبْرَاهِيمَ وَ مُوسَىٰ) وَ اللّٰهِ عِندِی،‏ وَرِثتُها مِن رَسولِ اللّٰهِ وَ وَرِثَها رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله مِن إِبراهِیمَ‏ وَ مُوسىٰ وَیلَهُم! وَ اللّٰهِ إِنّی أَنا الَّذی أَنزَلَ اللّٰهُ فِیَّ‏ (وَ تَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ)، فَإِنّا كُنّا عِندَ رَسولِ اللّٰهِ فَخَبَّرَنا بِالوَحیِ فَأَعیهِ وَ یَفوتُهُمُ، فَإِذا خَرَجنا قالُوا: ماذا قالَ آنِفاً؟».^۱

اگر روایت موجود در تأویل الآیات الظاهرة را با روایت پیشین یکسان بدانیم، محتمل است که «آیه شناخت» باشد. این روایت در تفسیر فرات نیز دیده می‏شود.^۲

امام علی علیه السّلام و معاویه مصداق آیه (حاقّه: آیه ۲۵)

۳۷.طریق ۱، عَن رَجُلٍ، عَنِ الحَلَبِیِّ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام، أَنَّهُ قالَ: قَولُهُ عز و جل‏: (فَأَمَّا مَنْ أُوتِىَ كِتَابَهُ‏ بِيَمِينِهِ) إِلى آخِرِ الآیاتِ، فَهُوَ أَمیرُ المُؤمِنینَ علیه السّلام‏، (وَ أَمَّا مَنْ أُوتِىَ كِتَابَهُ بِشِمَالِهِ)‏ فالشّامِیُّ‏.^۳

گونه‏شناسی و تخریج: روایت، آیه را بر دو مصداق نوپدید تطبیق داده و از نوع «جری و تطبیق» است. این حدیث، روایاتی مؤید در کتاب تأویل الآیات الظاهرة دارد.^۴

قالَ: حَمَلتُ أَبا عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام مِنَ المَدِینَةِ إِلىٰ مَكَّةَ، فَلَمّا بَلَغَ غَدیرَ خُمٍّ نَظَرَ إِلَیَّ وَ قالَ: هٰذا مَوضِعُ قَدَمِ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله حِینَ أَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ وَ قالَ «مَن كُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ»، وَ كانَ عَن یَمِینٍ الفُسطاطِ أَربَعَةُ نَفَرٍ مِن قُرَیشٍ - سَمّاهُم لی فَلَمّا نَظَروا إِلَیهِ وَ قَد رَفَعَ یَدَهُ حَتّى بانَ بَیاضُ إِبطَیهِ قالُوا: انظُروا إِلى عَینَیهِ قَدِ انقَلَبَتا كَأَنَّهُما عَینا مَجنُونٍ! فَأَتاهُ جَبرائیلُ فَقالَ: اقرَأ: (وَ إِن يَكَادُ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا ٱلذِّكْرَ وَ يَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ * وَ مَا هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ)‏، وَ الذِّكرُ عَلِیُّ بن أبی طالِبٍ علیه السّلام. فَقُلتُ: الحَمدُ لِلهِ الَّذی أَسمَعَنِی هٰذا مِنكَ. فَقالَ: لَو لا أَنَّكَ جَمّالٌ‏ لَما حَدَّثتُكَ بِهٰذا؛ لِأَنَّكَ لا تُصَدَّقُ إِذا رَوَیتَ عَنّی.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: سوره قلم، مکّی است و قاعدتاً مراد روایت، نزول آیه در عید غدیر نیست؛ بلکه جبرئیل با توجّه به شرایط ترسیم شده در روایت و مشابهت آن با موضوع بنیادین آیه از پیامبر صلی الله علیه و آله خواسته که آیه را بر خواند. در چنین شرایطی، «ذکر» که در معنای ظاهری به معنای قرآن است، به معنای ولایت علی علیه السّلام و یادکرد آن گرفته شده است. روایت از نوع «جری و تطبیق» است. شیخ طوسی نیز این روایت را با الفاظی متفاوت ذکر کرده است.^۲

سوره حاقه

امام علی علیه السّلام مصداق گوش شنوا (حاقّه: آیه ۱۲)

۳۶.طریق ۱، عَن یونُس بن عَبدِ الرَّحمٰنِ، عَن سالِمٍ الأَشَلِّ، عَن سالِمِ بن طَرِیفٍ‏، عَن أبی جَعفَرٍ علیه السّلام‏؛ فی قَولِهِ عز و جل‏ (وَ تَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ)، قالَ: الأُذُنُ الواعِیَةُ أُذُنُ عَلِیٍّ علیه السّلام؛ وَعَی^۳ قَولِ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ حُجَّةُ اللّٰهِ عَلىٰ خَلقِهِ مَن أَطاعَهُ أَطاعَ اللّٰهَ وَ مَن عَصاهُ عَصَى اللّٰهَ.^۴