65
معناشناسی شناختی در کاربست متون وحیانی

معناشناسان شناختی معتقدند هدف آنان کشف مفهوم‏سازی گوینده یک متن است و این در حقیقت به معنای کشف مرادهای متکلم خواهد بود و به همین دلیل نباید اساساً درپی واقعه خارجی بود، بلکه باید به مقصود گوینده از متنی که به کار برده نظر داشت. این درست است که درباره خداوند الگوهای بشری حاکم نیست، اما مخاطب کلام الهی انسان است و خداوند مراد خود را با ابزاری انسانی - زبان - بیان کرده است. بنابراین به سبب آنکه یک سوی اضافه کلام الهی، انسان است (با محدودیت‏های خاص انسان) و ابزار انتقال معنا نیز زبان بشری است که با همان مفاهمه میان بشر صورت می‏گیرد، خداوند در انتقال مفاهیم و مراد جدی خود مفهوم‏سازی‏های خاص خود را خواهد داشت.

اگر خداوند در زبان تجلی کرده و با همان زبان بشر سخن گفته است می‏توانیم از ابزارهای تحلیل زبان بشر در تحلیل کلام خدا سود بجوییم. همان‏طوری که دانشمندان مسلمان در قرون گذشته برای تحلیل کلام خدا از ابزارهای تحلیل زبان عربی کمک گرفته‏اند ما هم می‏توانیم از قواعد و اصول زبان‏شناسی برای این منظور کمک بگیریم.۱

قرآن خود استفاده از ابزار انسانی برای انتقال معنا به بشر را تأیید می‏کند: (هذا بَیانٌ لِلنَّاس).۲ براساس این آیه، قرآن بیانی برای عامه مردم است و برای آن‏که مفاهیم و مقاصد خود را به آنان انتقال دهد از زبان خود آنان بهره برده است. تنها تفاوت میان مفهوم‏سازی خداوند و انسان این است که مفهوم‏سازی درباره خداوند از اراده و مشیت الهی سرچشمه می‏گیرد اما انسان - در بسیاری

1.. قائمی‎نیا، معناشناسی شناختی قرآن، ص۳۲.

2.. سوره آل‎عمران، آیه ۱۳۸.


معناشناسی شناختی در کاربست متون وحیانی
64

باید ناظر به مخاطب باشد؛ چراکه یک طرف اضافه مخاطب است. بنابراین گوینده باید شیوه‏ای برای انتقال معنا انتخاب کند که در مفاهمه با مخاطب قرار گیرد؛ یعنی در جایی که می‏توان با به دست آوردن الگوهایی لایه‏های عمیق‏تر یک متن را فهمید باید به همان اقتباس کرد. بدین‏ترتیب متن به ظاهر و باطن تقسیم خواهد شد. ظاهر متن را بر اساس الگوهای زبانی عمومی و باطن را نیز با استفاده از متن دیگری که مفسر است می‏فهمیم. ظاهر متن مقدس دوم (کلام معصوم) را نیز با بهره‏گیری از الگوهای زبانی درمی‏یابیم.

به هر صورت این حق وجود ندارد که مخاطب چشم‏انداز و محدودیت‏های خود را بر متن حاکم کند، بلکه باید در پی آن باشد که زبان از چه الگوهای کاربردی برای کشف معنا برخوردار است و همان ملاک برای شناخت معنای متن خواهد بود. به طور خلاصه باید تأکید کنیم که قواعد و نظریات معناشناسی شناختی برای دستیابی به بطون آیات طراحی نشده‏اند، بلکه تنها قواعدی برای ظهورگیری شمرده می‏شوند؛ اما بیان بطون معانی آیات در کلام مفسر معصوم خود نوعی ظهورگیری نیاز دارد که معناشناسی شناختی در آن نقش ایفا می‏کند.

مفهوم‏سازی متون وحیانی و محدودیت‏های بشری

مفهوم‏سازی در بشر به دلیل محدودیت‏های ذهن و زبان بشر صورت می‏گیرد. در واقع مفهوم‏سازی به این دلیل در بشر رخ می‏دهد که بشر توانایی دریافت و انتقال واقعیت را به صورت کامل ندارد. چنانچه آیات قرآن را نیز مفهوم‏سازی‏های الهی از واقعیت قلمداد کنیم آیا معنای آن وجود نواقص و محدودیت در خداوند نخواهد بود؟ درحالی‏که خداوند نه در قید مکان است و نه زمان و نه نواقص دیگری به او منتسب می‏شود.

  • نام منبع :
    معناشناسی شناختی در کاربست متون وحیانی
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد رکّعی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2153
صفحه از 369
پرینت  ارسال به