الف - متن در یک فرهنگ حاکم برای مخاطبان همان فرهنگ تولید شود؛ برای مثال متنی مانند شاهنامه فردوسی در فرهنگ زبان فارسی و جامعه ایرانی و برای همین مخاطبان تولید شده است؛

ب - متن در یک فرهنگ حاکم برای مخاطبان فرهنگ دیگر و بیگانه تولید شود؛ برای نمونه متون فارسی که در سایر نقاط جهان به نگارش درمی‏آیند و هدف از آنان تأثیرگذاری بر مخاطب فارسی زبان است در این دسته جای می‏گیرند؛

ج - متن در یک فرهنگ حاکم برای مخاطبان تمامی فرهنگ‏ها از جمله همان مخاطبان فرهنگ حاکم تولید شود؛ نمونه روشن این دسته، متون دینی هستند که معمولاً مخاطب خود را فراتر از مخاطبان مکان و زمان خود در نظر می‏گیرند.

در قسم اول متن برای مخاطبان فرهنگ حاکم تولیده شده است. بنابراین باید پیش‏بینی‏های متناسب با هدف انتقال پیام به همان مخاطبان را در نظر بگیرد.

در قسم دوم اصل، فرهنگِ بیگانه است و مخاطبان فرهنگ دیگر اصالت دارند. اگرچه ممکن است هر دو دسته مخاطبان در نظر باشند که در صورت عدم تعارض مقتضیات هر دو دسته مورد توجه قرار می‏گیرد و در صورت تعارض آنکه اهمیت خاص دارد مقدم می‏شود.

در قسم سوم یعنی زمانی که در یک فرهنگ حاکم متنی برای مخاطب عام تولید شود، لازم است مسائل زیر بررسی شوند:

یکی اینکه فهم مخاطبان اولیه تا چه اندازه در فهم مخاطبان ثانویه دخالت دارد. در این وضعیت، گاه بدون فهم مخاطبان اولیه اساساً انتقال پیام به مخاطبان ثانویه امکان‏پذیر نخواهد بود و گاه مؤلفه‏های فرهنگی و قرائن خارج زبانی وجود دارد که در فهم این دسته دخیل‏اند، اما از قابلیت انتقال به سایر فرهنگ‏ها نیز برخوردارند.

پیام خود اهدافی را دنبال می‏کند. درباره متون این تقسیم صورت گرفت که متون مقدس اولاً پویا هستند و ثانیاً به مؤسس و مفسر تقسیم می‏شوند و ماتن هر دسته از این متون اهداف خاصی را متناسب با متن پی می‏گیرد.

برای مثال قرآن به عنوان یک متن مؤسس درباره تولید پیام برای مخاطب خاص باید مواردی را مورد توجه قرار دهد. قرآن متن مؤسس پویایی است که از قابلیت تولید هم متون پویا و هم متون ایستا برخوردار است. به همین دلیل نه‎تنها مخاطبان خاص (متخصصان) را در نظر گرفته، بلکه تمامی مخاطبان را در تمامی اعصار و امصار مدنظر قرار داده است. البته معیار مراجعه مخاطب خاص به قرآن، همان مخاطب عام است که آن هم مبتنی بر معیارها و اصول زبانی است؛ با این توضیح که مخاطبان خاص دارای پرسش‏های تخصصی‏اند که پاسخ آنها را با همان معیارها می‏یابند.

تفاوت فضاهای دریافت

آیا متن مؤسس پویای مقدسی نظیر قرآن باید نسبت به فضاهای دریافت مخاطب از لحاظ معنایی و انتقال پیام پیش‏بینی‏های لازم را انجام دهد؟ برای مثال آیا فرهنگ‏های مختلف با تفاوت‏های اجتماعی، نگرش‏های خاص به جهان و آداب و رسوم متفاوت و منطقه جغرافیایی خاص باید مورد توجه متن باشد؟ برای مثال قرآنی که در جامعه حجاز نازل شده است، درحالی‏که مخاطبان فرهنگ‏های دیگر را نیز در انتقال پیام در نظر داشته، آیا باید مخاطبان فرهنگ‏های دیگر را رعایت کند؛ یعنی آیا باید برای مثال هم مخاطب عرب جاهلی و هم اروپایی معاصر را در نظر بگیرد؟ برای پاسخ دادن به این پرسش‏ها باید به رابطه میان متن و فرهنگ و تقسیمات آن توجه کرد. از این نظر متون به سه دسته تقسیم می‏شوند: