329
معناشناسی شناختی در کاربست متون وحیانی

آیا انتقال دو مفهوم انتزاعی و معنوی بلا و دعا و رابطه میان آنها بدون ارجاع به حس و تجربه‏های ملموسی نظیر نبرد و دفاع به سادگی امکان‏پذیر بود؟ به همین ترتیب بیان نسبت دعا با عبادت و دین نیز با توسل به استعاره‏های مفهومی صورت گرفته است:

۰.- وَعَنِ النَّبِی صلی الله علیه و اله أَنَّهُ قَالَ الدُّعَاءُ مُخُ الْعِبَادَةِ.۱

۰.- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله الدُّعَاءُ سِلَاحُ الْمُؤْمِنِ وَعَمُودُ الدِّینِ.۲

بر اساس این دو استعاره مفهومی، تمام آنچه مغز برای انسان انجام می‏دهد، به حوزه دعا انتقال می‏یابد و تمام کارکردی که ستون برای یک بنا دارد به دعا در رابطه آن با دین نسبت داده می‏شود.

کشف بر اساس فضاهای ذهنی

بر اساس نظریه فضاهای ذهنی در فرایند ساخت معنا، یک گوینده اموری پشت صحنه دارد که عبارت از مقایسه وضعیت یک یا چند مفهوم است. برای مثال در آیه (ٱللَّهُ وَلِىُّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا يُخْرِجُهُم مِّنَ ٱلظُّلُمَاتِ إِلَى ٱلنُّورِ) در حقیقت دو فضای درونی و بیرونی برای ظلمات و نور با یکدیگر مقایسه می‏شود که مؤمن از یکی خارج و وارد دیگری می‏شود. در این آیه دو وضعیت مؤمن با یکدیگر مقایسه شده‏اند: یکی وضعیت قرار داشتن در تاریکی و دیگری وضعیت قرار گرفتن در بیرون آن. همین دو وضعیت درباره نور مفهوم‏سازی شده است. به همین ترتیب در آیاتی که قرآن مرض را در قلب بیان می‏کند می‏توان دو وضعیت ترسیم کرد: یکی اینکه قلب مثل سیب باشد و بیماری در درون آن را به مثابه فاسد شدن درونی قلب بدانیم. به بیان دیگر بر اساس این احتمال بیماری مربوط به خود

1.. حلی، عدة الداعی و نجاح الساعی، ص۲۹؛ دیلمی، إرشاد القلوب إلی الصواب، ج۱، ص ۱۴۸.

2.. کلینی، الکافی، ج۲، ص۴۶۸.


معناشناسی شناختی در کاربست متون وحیانی
328

الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ کانَ عَلِی بْنُ الْحُسَینِ علیهما السلام یقُولُ الدُّعَاءُ یدْفَعُ الْبَلَاءَ النَّازِلَ وَمَا لَمْ ینْزِل».۱

۰.- «أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنِی مُوسَی بْنُ إِسْمَاعِیلَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلِی بْنِ الْحُسَینِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِی بْنِ أَبِی‏طَالِبٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله دَاوُوا مَرْضَاکمْ بِالصَّدَقَةِ وَ رُدُّوا أَبْوَابَ الْبَلَاءِ بِالدُّعَاءِ».۲

در این دسته از روایات، دعا وسیله‏ دفاعی انسان در برابر هجوم بلاست. گاه دشمن هجوم آورده در این صورت دعا حمله دشمن را دفع می‏کند و گاه انسان با تدبیری مانع از آن می‏شود که دشمن فکر حمله را نیز به خود راه دهد. در روایت اول به هر دوی این موارد با استعاره مفهومی اشاره شده است. روایت دوم استعاره مفهومی «دعا بستن در است» به کار رفته که همان ایجاد مانع در برابر دشمن و ناملایمات را نشان می‏دهد. گاه دشمن انسان دزد یا حیوان درنده‏ای است که ایجاد مانع در برابر او قرار گرفتن در محیط امن و دربسته است. چنانچه زندگی را محیط و سرپناه خود بدانیم قرار گرفتن در حصار امن آن با بستن در فراهم می‏شود. این استعاره مفهومی از دعا چنین تصویری را در ذهن مجسم می‏سازد. تصویری که در آن انسان در محیط امن خود مأوی گرفته است و برای آنکه از گزند خطرات و دشمنان طبیعی و غیر طبیعی در امان باشد فقط کافی است در را ببندد و این دربستن چیزی نیست جز دعا. اکنون این پرسش مطرح است که اگر قصد می‏کردیم رابطه دعا و بلا را بدون بهره‏گیری از استعاره مفهومی بیان کنیم، چگونه آن را با اذهان مخاطبان آشنا می‏ساختیم؟

1.. کلینی، الکافی، ج۲، ص۴۶۹.

2.. ابن اشعث، الجعفریات (الأشعثیات)، ص۲۲۱.

  • نام منبع :
    معناشناسی شناختی در کاربست متون وحیانی
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد رکّعی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2162
صفحه از 369
پرینت  ارسال به