در استعاره دوم، ویژگی‏های زیر برای قلمرو مبدأ (کشتی) برای همه انسان‏ها امری حسی محسوب می‏شود و آشناست. کشتی وسیله‏ای است که انسان با آن از محیط پرخطر (دریا) عبور می‏کند. بنابراین علاوه بر محافظت، وسیله حمل و نقل نیز به شمار می‏رود. وسیله‏ای است که انسان را از غرق شدن حفظ می‏کند. همچنین گروهی بر آن حمل می‏شوند و دارای ظرفیت است. کشتی از مبدأی حرکت می‏کند و به مقصدی می‏رسد. در این روایت نیز ویژگی‏ها و احکام از طریق استعاره مفهومی به قلمرو مقصد سرایت می‏کند. اگرچه در روایت نجات‏بخشی برجسته شده، اما برجستگی نجات‏بخشی به معنای آن نیست که نباید سایر ویژگی‏های کشتی به قلمرو مقصد نگاشت یابد. بدین‏ترتیب در این استعاره طرحواره‏های مبدأ، مسیر، مقصد، انتقال، ظرفیت و مانع وجود دارد که بر اساس آنها حضرت حسین بن علی علیه السلام مصداقی برای حرکت از یک مبدأ، حرکت در مسیر خاص، مانعیت از خطر و غرق شدن، دربرگیرندگی، با خود همراه کردن و رساندن به مقصد دانسته شده است.

استعاره‏های مفهومی در روایات دعا

استعاره مفهومی، گستره وسیعی از بیان‏های انسان را به خود اختصاص می‏دهند؛ به گونه‏ای که برخی ماهیت زبان را استعاری دانسته‏اند.^۱ متون مقدس نیز از این اصل کلی استثنا نمی‏شوند و بیشتر بیانات شارع استعاری‏اند. همچنین بیشتر روایات برای قابل درک کردن مفاهیم انتزاعی به صورت استعاری صادر شده‏اند. به منظور ارائه نمونه دیگری از نحوه عملکرد استعاره‏های مفهومی، به مثال بیان‏های زبانی در موضوع دعا توجه کنید. روایات برای شناساندن دعا و آثار و نحوه عملکرد آن در زندگی از استعاره‏های

أُبَی وَکیفَ یکونُ یا رَسُولَ اللَّهِ زَینَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَحَدٌ غَیرُک فَقَالَ لَهُ یا أُبَی وَالَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیاً إِنَ الْحُسَینَ بْنَ عَلِی فِی السَّمَاءِ أَکبَرُ مِنْهُ فِی الْأَرْضِ فَإِنَّهُ مَکتُوبٌ عَنْ یمِینِ الْعَرْشِ مِصْبَاحٌ هَادٍ وَسَفِینَةُ نَجَاةٍ.^۱

در این روایات دو استعاره وجود دارد که فضای استعاری را ترسیم کرده است: یکی استعاره چراغ هدایت و دیگری استعاره کشتی نجات. بنابراین در این روایات دو استعاره مفهومی وجود خواهد داشت:

الف - حسین بن علی علیه السلام چراغ هدایت است؛

ب - حسین بن علی علیه السلام کشتی نجات است.

مفاهیم هدایت و نجات از جمله مفاهیم انتزاعی شمرده می‏شوند که برای شناختن آنها از قلمروهای حسی چراغ و کشتی بهره گرفته شده است. به بیان دیگر، فضای روایت یک فضای انتزاعی است که به منظور انتساب هدایت و نجات به سیدالشهدا علیه السلام در روایات از قلمروهای تجربی بهره گرفته شده یا به عبارت دیگر برای نشان دادن فاعلیت امام حسین علیه السلام در هدایت و نجات از مفاهیم حسی استفاده شده است. پس از تشخیص استعاره مفهومی از استعاره‏های زبانی در مرحله دوم باید نگاشت‏هایی از قلمرو مبدأ به قلمرو مقصد ارتباط یابد. در استعاره مفهومی «حسین بن علی علیه السلام چراغ هدایت است» چراغ قلمرو مبدأ را تشکیل داده که امری حسی است. ویژگی‏ها و احکامی که در این قلمرو وجود دارد عبارت‏اند از: نور، مشخص‏کنندگی، راه‏نمایی. بدین‏ترتیب و با تطبیق این نگاشت‏ها بر قلمرو مقصد - حسین بن علی علیه السلام - همین ویژگی‏ها، یعنی نوربخشی، مشخص‏کنندگی و راهنمایی ثابت می‏شود. بنابراین هدایت در حقیقت روشن شدن، تمییز بخشیدن و راه یافتن خواهد بود.