والإرابة الاتهام و إساءة الظن یقال: رابنی منه کذا إذا أوجب فیه الشک و أرابنی کذا إرابة إذا حملک علی اتهامه وسوء الظن به.^۱

بیان علامه شاهدی بر افزوده شدن مؤلفه اتهام‏زنی بر معنای پیش‏نمونه ریب در این آیه است.

در گسترش بعدی اتهام به پیامبر صلی الله علیه و اله به صورت مرضی در قلب رسوخ می‏کند که اگرچه به زبان آورده نمی‏شود اما در قلب ریشه دوانده، از شخص جدا نخواهد شد. این مرحله جایگاه منافقان را نشان می‏دهد که عدم تسلیم و عدم ایمان قلبی با اتهام همراه شده است و در مواردی عمل خارجی نیز ضمیمه آن می‏شود. قرآن از این ریب با عناوین شدیدی همانند ظلم، سرکشی و مانعیت خیر و گناه یاد کرده است:

(أَ فی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ أَمِ ارْتابُوا أَمْ یخافُونَ أَنْ یحیفَ اللَّهُ عَلَیهِمْ وَ رَسُولُهُ بَلْ أُولئِک هُمُ الظَّالِمُونَ؛^۲

آیا در دل‌‌های آنان بیماری است، یا شک و تردید دارند، یا می‏ترسند خدا و رسولش بر آنان ستم کنند؟! نه، بلکه آنها خودشان ستمگرند).

بر اساس این آیه کسانی که ارتیاب دارند به مرض قلب دچارند و خداوند آنان را ستمکار خوانده است. وجود عمل خارجی در معنای گسترش یافته «ریب» در برخی آیات قرآن انکار‏ناپذیر است:

(مَنَّاعٍ لِلْخَیرِ مُعْتَدٍ مُریبٍ؛^۳

آن کسی که به شدّت مانع خیر و متجاوز و در شک و تردید است).

نشوید. این در نزد خدا به عدالت نزدیکتر و برای شهادت مستقیم‏تر و برای جلوگیری از تردید و شک (و نزاع و گفت‏وگو) بهتر می‏باشد).

در این آیه برای تردید از فعل ریب استفاده شده تا نشان‏دهنده تردید همراه با نگاه اتهام‏گونه باشد. با توجه به همین وجه بسیاری از مفسران در تفسیر واژه تَرْتابُوا عبارت‏هایی نظیر نزاع و گفت‏وگو، اختلاف،^۱ ارتیاب در قلوب و بهتان،^۲ انکار حق^۳ و مانند آن را آورده‏اند. این تفسیرها نشان می‏دهد که مفسران به این مفهوم‏سازی الهی توجه داشته‏اند، اگرچه ممکن است دلیل آن را در معنای دیگری نظیر تهمت یافته بودند.

گسترش بعدی در ورود به معنای اتهام صورت گرفته است. در این معنا - که بیشتر در منازعه کافران با پیامبران نشان داده شده - کافران با اذعان به عدم تسلیم به محتوای رسالت، صریحاً پیامبران را متهم می‏کنند:

(قَالُوا يَٰصَٰلِحُ قَدْ كُنتَ فِينَا مَرْجُوًّا قَبْلَ هَٰذَا أَتَنْهَانَا أَن نَّعْبُدَ مَا يَعْبُدُ ءَابَاؤُنَا وَ إِنَّنَا لَفِى شَكٍّ مِّمَّا تَدْعُونَا إِلَيْهِ؛^۴

گفتند: ای صالح تو پیش از این، مایه امید ما بودی. آیا ما را از پرستش آنچه پدرانمان می‏پرستیدند، نهی می‏کنی؟ در حالی که ما درباره آنچه به سوی آن دعوتمان می‏کنی در شک و تردید هستیم).

در این آیه کافران به صالح پیامبر اعلام می‏کنند پس از آن‏که وی مورد اعتماد و مایه امید آنان بوده پس از دعوت به خداپرستی نزد آنان متهم شده است. علامه طباطبائی نیز در تفسیر «مریب» ذیل این آیه چنین نگاشته است: