153
معناشناسی شناختی در کاربست متون وحیانی

می‏آیند. دسته دوم معانی انتزاعی هستند که از انتزاع دسته اول حاصل می‏شوند. دسته سوم معانی مجرد یا معنوی هستند که از دو دسته پیش انتزاع می‏شوند. هر یک از این سه دسته می‏تواند در درون خود نیز از شعاعیت برخوردار باشد. بنابراین دسته دیگری از این معانی، معانی استعاری هستند. به عبارت دیگر معانی مجازی از توسعه معنای حقیقی انتزاع می‏شوند. استعاره مفهومی در نظریه لیکاف درباره شبکه شعاعی نیز جایگاه خاصی دارد. برای توضیح بیشتر به مثال زیر توجه کنید:

«او نفوذ عجیبی بر روی رئیس دارد.»

در این مثال «بر روی» معنایی استعاری پیدا کرده است. در این مورد «بر روی» بدین معنا نیست که مسیرپیما بر روی مرزنما قرار دارد یا از روی آن حرکت می‏کند و معنای سلطه معنای مرکزی و اصلی آن نیز نیست بلکه از معنای حاشیه‏ای و استعاری برخوردار است.۱بنابراین معانی مختلف یک واژه چند معنا می‏تواند هم معانی حقیقی باشد و هم حاصل بسط استعاری معنای مرکزی باشد.۲

مکانیسم چندمعنایی در نظریه شبکه شعاعی آن‏گونه که لیکاف توضیح می‏دهد چنین است: معنای یک واژه با ساختار پیش‏نمونه‏ای آن ارتباط دارد. این معنا یا خود آن ساختار را نشان می‏دهد یا از توسعه آن به دست می‏آید.۳

مکانیسم توسعه معنا با توجه به طرحواره تصویری مشخص می‏شود. تغییرات مشخص و قابل پیش‏بینی که در ساختار این طرحواره‏ها رخ می‏دهد،

1.. قائمی‎نیا، معناشناسی شناختی قرآن، ص۳۱۶-۳۲۶. همچنین بنگرید به نقد لیکاف؛ همان، ص۳۲۴-۳۲۶.

2.. Geeraerts, Cognitive Linguistics, Basic Readings, p. ۱۱۰.

3.. راسخ مهند، درآمدی بر زبان‏شناسی شناختی، (نظریه‏ها و مفاهیم)، ص۹۶.


معناشناسی شناختی در کاربست متون وحیانی
152

برای نشان دادن این ویژگی از اصطلاح شعاعیت بهره می‏برند.۱ شعاعی بودن به این معناست که هر واژه دارای یک معنای مرکزی و محوری است که در پرتو و در ارتباط با آن، معانی دیگری برای واژه ساخته می‏شود. بر اساس شعاعیت معنا مصادیق یک واژه تشکیکی هستند. معانی و مصادیقی که شعاع‏های معنای مرکزی را تشکیل می‏دهند نسبت به معنای مرکزی دور یا نزدیک هستند. به این مفاهیم مقولات شعاعی نیز گفته می‏شود.۲

شبکه شعاعی۳ ابزاری برای تولید معانی جداگانه از معنای مرکزی نیست، بلکه مدلی برای نشان دادن معانی گوناگون اما مرتبط با یکدیگر به شمار می‏رود. قیدهایی که برای معنای یک واژه آورده می‏شود کاربردهای جدیدی در معنا را نشان می‏دهد.۴ مقوله شعاعی در حقیقت مقوله‏ای مفهومی است که در آن چند مفهوم در ارتباط با یک مفهوم مرکزی سازمان‏‏بندی شده‏اند.۵ مدل شبکه شعاعی یک ساختار معنایی را شرح می‏دهد که معنای مرکزی آن مقوله، شعاع‏هایی به سوی مصادیق جدیدی انعکاس می‏دهد و به این ترتیب معنای غیر محوری از معنای مرکزی توسعه می‏یابد.۶

معانی شعاعی را می‏توان به دسته‏های کلی زیر تقسیم کرد. دسته اول در معانی معمولاً معانی حسی هستند که با ادراک حواس ظاهری به دست

1.. راسخ مهند، درآمدی بر زبان‏شناسی شناختی (نظریه‏ها و مفاهیم)، ص۳۱۲.

2.. همان، ص۹۶.

3.. radial network

4.. راسخ مهند، درآمدی بر زبان‏شناسی شناختی (نظریه‏ها و مفاهیم)، ص۳۱۳.

5.. همان، ص۹۸.

6.. geeraerts, Cognitive linguistics: basic readings, Introduction, A rough guide to Cognitive Linguistics, p. ۹.

  • نام منبع :
    معناشناسی شناختی در کاربست متون وحیانی
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد رکّعی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2199
صفحه از 369
پرینت  ارسال به