عَنْ صَالِحِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّ رَجُلاً جَاءَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَهُوَ مَعَ أَصْحَابِهِ فَسَلَّمَ عَلَیهِ ثُمَّ قَالَ أَنَا وَاللَّهِ أُحِبُّک وَأَتَوَلَّاک فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ مَا أَنْتَ کمَا قُلْتَ وَیلَک إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْأَرْوَاحَ قَبْلَ الْأَبْدَانِ بِأَلْفَی عَامٍ ثُمَّ عَرَضَ عَلَینَا الْمُحِبَّ لَنَا فَوَ اللَّهِ مَا رَأَیتُ رُوحَک فِیمَنْ عَرَضَ عَلَینَا فَأَینَ کنْتَ قَالَ فَسَکتَ الرَّجُلُ عِنْدَ ذَلِک وَلَمْ یرَاجِعْهُ.^۱

همین روایت از امام صادق علیه السلام به گونه دیگری نقل شده است.

۰.عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْمَشْهَدِی مِنْ آلِ رَجَاءٍ الْبَجَلِی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَنَا وَاللَّهِ أُحِبُّک فَقَالَ لَهُ کذَبْتَ قَالَ بَلَی وَاللَّهِ إِنِّی أُحِبُّک وَأَتَوَلَّاک فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ کذَبْتَ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَحْلِفُ بِاللَّهِ أَنِّی أُحِبُّک فَتَقُولُ کذَبْتَ قَالَ وَمَا عَلِمْتَ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْأَرْوَاحَ قَبْلَ الْأَبْدَانِ بِأَلْفَی عَامٍ فَأَمْسَکهَا الْهَوَاءُ ثُمَّ عرض‏ها عَلَینَا أَهْلَ الْبَیتِ فَوَ اللَّهِ مَا مِنْهَا رُوحٌ إِلَّا وَقَدْ عَرَفْنَا بَدَنَهُ فَوَ اللَّهِ مَا رَأَیتُک فی‏ها فَأَینَ کنْتَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کانَ فِی النَّارِ.^۲

در مقایسه این دو روایت به‏روشنی مشخص می‏شود که راویان در نقل معنای اصلی روایت که همان عدم صحت ادعای فرد در محبت امیرالمؤمنین علیه السلام و خلقت ارواح قبل از ابدان است، موفق بوده‏اند؛ اما راویان در مسائل حاشیه‏ای نظیر دروغ خواندن ادعای فرد در محبت از سوی امیرالمؤمنین علیه السلام یا امساک ارواح در هوا پس از خلقت یا موارد جزئی دیگر دارای اختلاف هستند. در نمونه دیگری از نقل معنا در این حدیث می‏توان انتساب دروغ به فرد مورد نظر را به گونه دیگری مشاهده کرد.

۰.عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ

اصابه به صلب معنا قواعد معناشناسی در دو مرحله کاربرد خواهند داشت: یکی درجه‏بندی مفهوم‏سازی راوی و کشف صلب معنا و دوم مفهوم‏‏سازی صلب معنا؛ یعنی اینکه در صلب معنا راوی باید به مفهوم‏سازی معصوم برسد. بر اساس روایات بالا مفهوم‏‏سازی راوی از مفهوم‏سازی امام حجت دانسته شده است؛ زیرا امام رخصتی عقلائی در اصابه به صلب معنا داده است.

با توجه به توضیحاتی که داده شد، باید اذعان کنیم که در روایات نقل به معناشده نیز می‏توان از قواعد معناشناسی شناختی استفاده کرد، اما با افزودن این توضیح که مفهوم‏سازی به دست آمده همه مفهوم‏سازی‏های امام نخواهد بود و تنها همان مفهوم‏سازی‏های معنای اصلی را به نمایش می‏گذارد و سایر مفهوم‏سازی های امام را نشان نخواهد داد؛ اما در همان مقداری که ما آن را قدر متیقن از روایت می‏دانیم مفهوم‏سازی راوی نشان‏دهنده مفهوم‏سازی امام است و مفهوم‏سازی امام هم همان معنای روایت است. البته این یکسان‏انگاری میان مفهوم‏سازی راوی و مفهوم‏سازی معصوم به دلیل اصلی است که روایات جواز نقل به معنا ارائه کرده‏اند. به عبارت دیگر روایات جواز نقل به معنا در صورت اصابه به معنا یا صلب معنا چنین اصلی را پایه‏گذاری کرده‏اند که اصل عملی در برخورد با روایات نقل به معنا در اختیار ما قرار می‏دهند. در غیر این صورت نمی‏توانستیم مفهوم‏سازی راوی را حجت بدانیم.

به منظور روشن شدن این ادعا، روایتی را که نقل‏های متفاوت آن نشان‏دهنده نقل به معنا از سوی راویان حدیث است، بررسی می‏کنیم. این روایت درباره ادعای شخصی درباره حب امیرالمؤمنین علیه السلام و خلقت ارواح انسان‏ها قبل از بدن‏های آنان است. این حدیث در بصائر الدرجات صفار به شکل‏های گوناگونی نقل شده است. نقل صالح بن سهل از امام صادق علیه السلام به شکل زیر است.