47
میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی

نگارش کتاب‏ها در قم نبوده و هجرت به قم بعد از تصنیف کتاب‏ها صورت گرفته است. افزون بر این، شیخ طوسی در الفهرست از احمد بن ابی‏ عبد اللّٰهبرقی نقل می‏کند که علی بن مهزیار اهوازی، آثار حسین بن سعید را گرفته و بر آنها مطالبی افزوده است.۱ بنا بر این، نگارش کتب ثلاثین، در کوفه یا اهواز انجام گرفته است.

نکته دیگر، مهارت در چینش روایات و ساماندهی ابواب فقهی است که نشان دهنده بلوغ علمی مؤلّف است. تا هنگامی که مؤلّف اندوخته‏های علمی خود را از اساتید مختلف فرا نگیرد و بر دقایق فقه و اخبار تسلّط نیابد، جامع‏نگاری میسّر نخواهد بود. این در حالی است که نزدیک به بیست درصد از روایات حسین بن سعید در کتب اربعه، از فضالة بن ایّوب اخذ شده،۲ که به تصریح نجاشی در اهواز سکونت داشته است.۳ با توجّه به این آمار، او را باید مهم‏ترین و مؤثّرترین استاد وی در اندوخته‏های فقهی دانست. از این رو، دور از ذهن است که تا قبل از درک چنین استادی، به نگارش پرداخته باشد. بر این اساس، جامع‏نگاری (ثلاثین‏نگاری) این دو برادر، مربوط به دوران پس از تحصیل در شهر اهواز بوده است.

از سویی در میان ناقلان این آثار، راویان کوفی وجود ندارند؛‏ بلکه این آثار را عمدتاً راویان قمی همچون احمد بن محمّد بن عیسی، حسین بن حسن بن ابان و علی بن مهزیار اهوازی گزارش کرده‏اند. چنانچه این آثار در کوفه به خامه آمده بود، با وجود اشتیاق فراوان راویان برای نشر احادیث در آن برهه، سهم راویان کوفی در نشر این آثار محفوظ می‏ماند.

1.. ر.ک: الفهرست: ص ۱۵۲ ش ۳۷۹.

2.. بر اساس شمارش آیة اللّٰه خویی در معجم رجال الحدیث، شمار روایات حسین بن سعید در کتب اربعه ۵۰۲۶ روایت است که ۹۲۲ مورد از آنها مربوط به فضالة بن ایّوب است.

3.. ر.ک: رجال النجاشی: ص ۳۱۰ ش ۸۵۰.


میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی
46

نکته دیگری که احتمال دارد در مهاجرت حسین بن سعید و برادرش به اهواز و سکونتشان در این شهر مؤثّر بوده، نقش حسن بن سعید در تشیّع و هدایت برخی از شخصیت‏های بزرگ اهوازی است. این افراد از حسن بن سعید حدیث شنیده و به واسطه او شناخته شدند. از جمله این افراد، علی بن مهزیار اهوازی است که به واسطه حسن بن سعید به محضر امام رضا علیه السلام رسید و به فیض تشیّع نائل گردید و پس از آن، خدمات فراوانی همچون وکالت آن امام را به عهده گرفت.۱ حضور پررنگ خاندان مهزیار در اهواز و همسویی فکری ایشان با فرزندان سعید، می‏تواند عاملی برای اقامت درازمدّت ایشان در اهواز باشد، چندان که ایشان با شهرت اهوازی شناخته می‏شوند.

همان گونه که پیش از این گذشت، بیشتر اساتید این دو برادر، از حوزه‏های عراق و تقریباً تمام ناشران کتاب‏های ایشان، از قم هستند. بنا بر این، اقامت ایشان در اهواز برای تحصیل یا تدریس نبوده است. گرچه بهره‏گیری از مشایخ موجود در این شهر، همچون فضالة بن ایّوب و نیز پرورش شاگردانی چون علی بن مهزیار، در این شهر بوده است ولی به نظر می‏رسد عامل اصلی حضور این دو برادر در اهواز، نگارش و تصنیف کتب ثلاثین باشد.

بر اساس برخی شواهد، تألیف و تصنیف کتب ثلاثین در اهواز به انجام رسیده است. به تصریح نجاشی، حسن و حسین، در نگارش کتب ثلاثین با یکدیگر همکاری داشته و این کتاب‏ها به دو برادر منسوب‏اند.۲ از سویی، منابع رجالی به هجرت حسین و فرزندش احمد به قم تصریح دارند ولی از هجرت حسن سخنی نگفته‏اند.۳ پس آشکار می‏شود که

1.. ر.ک: رجال الطوسی: ص ۳۵۴ ش ۵۲۴۳، اختیار معرفة الرجال: ج ۲ ص ۸۲۷ ش ۱۰۴۱، خلاصة الأقوال: ص ۹۹ ش ۳.

2.. ر.ک: رجال النجاشی: ص ۵۸.

3.. با توجّه به این که شیخ طوسی، از حسن بن سعید در طبقۀ اصحاب امام رضا و امام جواد علیه السلام یاد می‏کند و او را از اصحاب امام هادی علیه السلام بر نمی‏شمرد، می‏توان نتیجه گرفت حیات او، بر خلاف برادرش، مربوط به دوران امام هادی علیه السلام نیست. بر این اساس باید حیات او را پیش از شهادت امام جواد علیه السلام یعنی قبل (( از سال ۲۲۰ هجری دانست. از این رو، بعید نیست زمانی که حسین بن سعید راهی قم شده است، برادر بدرود حیات گفته باشد.

  • نام منبع :
    میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی
    سایر پدیدآورندگان :
    صدیقه سادات میردامادی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1519
صفحه از 336
پرینت  ارسال به