از این رو، شهر کوفه در این دوران، شاهد آمد و شد محدّثان و ناشران علوم اهل بیت علیهم السلام از سراسر سرزمینهای شیعهنشین است که مشتاقانه به آن دیار روانه میگشتند. نیازهای علمی هر یک از مراکز حدیثی شیعه، موجب پیوند این مراکز با حوزه کوفه بوده، بویژه آن که مراکز نوپا، برای برآوردن نیازهای علمی و گسترش دانستههای خود، هماره به مرکز اصلی نگاه داشتهاند. از مراکزی که به دلیل فراگیری اندیشه شیعه و نیز بُعد مسافت از مهد تشیّع، عطش فراوانی برای سیرابی از معارف حوزه کوفه نشان میداد، حوزه قم است.
شهر قم در این سالها، به دلیل حضور برخی از خاندانهای شیعی با اصالت کوفی،۱ به مرکزی برای دوستداران و علاقهمندان خاندان پیامبر صلی الله علیه و اله تبدیل گردید و رفته رفته به عنوان یکی از مهمترین مراکز حدیث شیعه، در میان محدّثان و عالمان شیعی شناخته شد. شمار زیادی از راویان شیعه را از دوران امام رضا علیه السلام به بعد، اهالی قم تشکیل میدهند، به طوری که در ایّام امامت امام هادی و امام عسکری علیهما السلام، شهر قم یکی از مراکز مهمّ علمی شیعه به شمار میآید.۲ از همین رو، افرادی از این حوزه برای اخذ حدیث به شهر کوفه ـ که خاستگاه شیعه امامیّه بود ـ مسافرت مینمودند.
از دوران امام رضا علیه السلام تا امام حسن عسکری علیه السلام که دوران حیات حسین بن سعید به شمار میآید، دستگاه حکومت در عراق، به شدّت، امامان شیعه را زیر نظر داشت و با محدودیتهای فراوان، شیعیان را از امامانشان دور نگه میداشت. از سویی، پس از تلاشهای صادقین علیهما السلام، مرز حضور شیعیان از کوفه فرا رفته و معارف شیعی در سطح وسیعی از عالم اسلام انتشار یافته بود. همین، سبب شد تا محدّثانی از عراق، پس از فراگیری حدیث از شیوخ متعدّد و رسیدن به بلوغ علمی، راهی مراکز نوپا و مستعد شوند و در آن جا به ترویج مکتب اهل بیت علیهم السلام و نشر معارف حوزه کوفه بپردازند. از جمله،
