معرّفی نموده که در آیه (اشْكُرْ لي‏ وَلِوالِدَيْكَ)^۱ به شكرگزاری از آنها سفارش شده است.^۲ فرات نیز ذیل این آیه به نقل از امام باقر علیه السلام آورده است که به جابر فرمود: «منظور از آیه رسول خدا صلی الله علیه و اله و علی علیه السلام است».^۳

مقایسه میان تفسیر فرات و تفسیر حسین بن سعید، نشان دهنده میزان بالای تأثیرپذیری فرات از تفسیر حسین بن سعید است، به گونه‏ای که بیش از یکصد مورد از روایات این تفسیر، مطابقت عینی و مضمونی با روایات تفسیر حسین بن سعید دارد. با توجّه به این که موضوع روایات در تفسیر فرات، بیان جایگاه و فضائل اهل بیت علیهم السلام است و در بیشتر موارد، از نظر گونه‏ای قالب تأویلی دارند، انتظار نمی‏رود فرات، تمام روایات حسین بن سعید را بیاورد؛ زیرا روایات تفسیری حسین بن سعید از تنوّع موضوعی و گونه‏ای برخوردار هستند، در حالی که رویکرد فرات در تفسیرش، یک رویکرد خاص است. از این رو، تمام روایات تفسیر حسین بن سعید به کار او نمی‏آید. در عین حال، او روایات مناسب با فضای حاکم بر تفسیرش را ـ که در موضوع مقام اهل بیت علیهم السلام هستند ـ از تفسیر حسین بن سعید اخذ نموده است. بنا بر این می‏توان ادّعا نمود که فرات با توجّه به هدف خویش در تألیف کتابش، از تفسیر حسین بن سعید بهره بسیار گرفته و هر آنچه مناسب مقصودش بوده، آورده است.

۲. تفسیر علی بن ابراهیم قمی: تفسیر القمی، یکی از قدیمی‏ترین تفاسیر امامیّه است که مفسّران شیعه به آن استناد نموده و از آن بهره برده‏اند. مؤلّف در کتاب خود، عمدتاً با استناد به روایات، به تفسیر آیات پرداخته است. از این رو، تفسیر او از تفاسیر روایی به شمار می‏آید. همسویی تفسیر حسین بن سعید با تفسیر القمی در موارد فراوانی است. بر اساس جستجوی نگارنده، بیش از ۲۴ روایت از روایات تفسیر القمی مطابقت عینی با روایات تفسیر حسین بن سعید دارند که از این تعداد، ۱۴ روایت از حسین بن سعید نقل

مطابقت عینی و مضمونی روایات این تفاسیر با روایات تفسیری حسین بن سعید، می‏توان به مقدار همسویی آنها با یکدیگر پی برد. برای بررسی میزان همسویی اثر حاضر با این دسته از تفاسیر روایی، به مقایسه روایات تفسیری حسین بن سعید با دو تفسیر روایی - که هر دو از تفاسیر قرن‏های سوم و چهارم به شمار می‏آیند - می‏پردازیم:

۱. تفسیر فرات الکوفی: تفسیر فرات، یکی از کهن‏ترین مصادر تفسیری شیعه است. این کتاب، که به روایات اهل بیت علیهم السلام در تفسیر آیات قرآن کریم منحصر شده، تألیف فرات بن ابراهیم کوفی و در بر دارنده ۷۷۵ حدیث در توضیح و تفسیر آیات است. محتوای روایات، بیشتر به آیاتی اختصاص دارد که در شأن اهل بیت علیهم السلام نازل شده‏اند. بیشتر روایات این تفسیر، از معصومان علیهم السلام و شمار زیادی از آنها از امام باقر و امام صادق علیهم السلام است. بخشی نیز از افراد غیر معصوم نقل شده که بیشتر آنها از ابن عبّاس و زید بن علی است.^۱

فرات، سهم مهمّی در انتقال احاديث تفسیری حسين بن سعيد اهوازی دارد و از شاگردان وی به شمار می‏آید. در تفسير فرات تعداد زيادی روايت به نقل از حسين بن سعيد آورده شده که نشان می‏دهد او در نگارش کتاب خود به شدّت از روایات تفسیری حسین بن سعید تأثیر پذیرفته است. در میان روایات تفسیری فرات، بیش از هشتاد روایت به نقل از حسین بن سعید است. بر اساس جستجوی نگارنده، نزدیک به سی روایت نیز از سایر راویان نقل شده که از نظر محتوا، مطابقت عینی یا مضمونی با روایات حسین بن سعید دارند. برای نمونه‏ حسین بن سعید در تفسیر آیه (بَلْ هُوَ آياتٌ بَيِّناتٌ في‏ صُدُورِ الَّذينَ أُوتُوا الْعِلْمَ)،^۲ روایتی نقل نموده که صاحبان دانش را ائمّه علیهم السلام بیان می‏کند.^۳ فرات نیز ذیل این آیه به دو روایت در تأیید این مضمون استناد نموده است.^۴

نمونه دیگر، روایتی در تفسیر حسین بن سعید است که علی علیه السلام را یکی از دو والدینی