83
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم

که اکنون قرار بود ماتَرَک خود را برای «برادران» انصار خود به ارث بگذارند، تحت ‌‌تأثیر قرار می‌داد. در نتیجه، عقد اخوت خیلی زود ملغی شد، و ضابطه قبلی ارث، دوباره به اجرا درآمد. آیاتی از قرآن (سوره انفال، آیه ۷۵، و سوره احزاب، آیه ۶) ناظر به همین لغو، تفسیر شده‌اند؛۱ آیاتی که تأکید دارند خویشاوندان نسبی (أولوا الأرحام) در مقایسه با دیگر مؤمنان،  [به ارث] سزاوارترند.

اما به باور شیعیان، این آیات معنای کاملاً متفاوتی دارند؛ یعنی نه تنها اصل مؤاخات را لغو نمی‌‌کنند بلکه بر جایگاه برجسته علی [علیه السلام] در میان سایر مؤمنان مشارکت‌کننده در این توافق نیز تأکید دارند. به نظر شیعیان، علی [علیه السلام] نه تنها به سبب توافق  [‌مؤاخات] بلکه به خاطر خویشاوندی نزدیکش با محمد [صلی الله علیه و اله] سزاوار وراثت «برادرش» محمد [صلی الله علیه و اله] بود، یعنی هم بر اساس قاعده قدیمی و هم طبق قاعده جدید، وارث محمد [صلی الله علیه و اله] بود. در نتیجه، آیاتی که خویشاوندان نسبی را نسبت به سایر مؤمنان سزاوارتر به وراثت می‌دانند، به جایگاه برتر علی [علیه السلام] در میان شرکت‌‌کنندگان در ‌مؤاخات اشاره دارند.

چنین تفسیری قبلاً به نقل از زید بن علی (د. ۱۲۲)۲ ثبت شده؛ که با ارجاع به انفال۸: ۷۵ اظهار داشت علی [علیه السلام]، هم مهاجر (یعنی مشارکت‌کننده در ‌مؤاخات به عنوان «برادر» محمد [صلی الله علیه و اله])، هم خویشاوند نسبی وی بود.۳ نقل شده که جابر بن یزید (د. ۱۲۳/۱۲۸/۱۲۹ق.)۴ نیز در تفسیر خود از این آیه اظهار داشته که علی [علیه السلام] حق وراثت محمد [صلی الله علیه و اله] را هم به سبب دین (‌مؤاخات) و هم به خاطر خویشاندوی دارا بوده است؛ او وارث محمد [صلی الله علیه و اله] بود همان‌‌گونه که پیامبر [صلی الله علیه و اله]

1.. ر.ک: مثلاً همان؛ سهیلی، الروض الأنف، ج۲، ص۲۵۲.

2.. GAS, I, p. ۵۵۶ ff.

3.ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۸: زید‌بن‌علی فی قوله: «وأولو الأرحام بعضهم أولی ببعض»، قال: ذلک علی‌بن‌أبی طالب کان مهاجرا ذا رحم.

4.. GAS, Geschte Oes Arabis chen, I, p. ۳۰۷.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
82

احادیث شیعی متعددی رابطه خویشاوندی (قرابت) علی [علیه السلام] با محمد [صلی الله علیه و اله] را مبنای حقوق موروثی وی می‌دانند. جهت رعایت اختصار تنها به برخی از اولین روایات اشاره می‌‌کنیم. شماری از این روایات اولیه شیعی پیرامون موضوع «برادری»، یعنی مؤاخات است که پس از هجرت به وقوع پیوسته و به معنای توافقی ا‌ست که به موجب آن، هر یک از مهاجران با یکی از انصار، قرین شده و آن دو که حالا با هم برادر شده بودند، از یکدیگر ارث می‌بردند (سوره نساء، آیه ۳۳).۱ علی [علیه السلام] استثنائاً نه با یکی از انصار بلکه، با خود پیامبر [صلی الله علیه و اله] قرین شد.۲

آیه‌‌ای خاص از قرآن (سوره انفال، آیه ۷۲) این‌‌گونه تفسیر شده که عمل مؤاخات، چنان تنها به مهاجران و انصار محدود می‌‌شد که مؤمنانی که بعد از هجرت در مکه باقی ماندند، نادیده گرفته می‌شدند. آن‌ها همان رویّه قدیمی وراثت بر مبنای رابطه خویشاوندی نسبی را حفظ کردند. ۳

این رویّه که در مدینه معمول شده بود، حقوق موروثی خانواده‌های مهاجران را،

1.. به عنوان مثال ر.ک: Watt, Muhammad At Medina, p. ۲۴۹.

2.. مثلاً ر.ک: ابن هشام،السیرة النبویه، ج۲، ص۱۵۰؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۳۲ـ۳۳؛ ابن بطریق، عمدة، ص۸۳ و پس از آن. اما، بر اساس منابع دیگر، اخوت میان علی‌[ علیه السلام] و محمد[ صلی الله علیه و اله] پیش از این در یک مؤاخات در مکه شکل گرفته بود. در مؤاخات مدینه، علی‌[ علیه السلام] با سهل‌بن‌حُنَیف قرین شد (ابن حبیب، المُحَبَّر؛ تحقیق I. Lichtenstaedter، ص۷۰ـ۷۱).

3.. ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۳۴ (إبن إسحاق).

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 727
صفحه از 302
پرینت  ارسال به