163
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم

می‌شود، و ‌مسائل سیاسی و رویدادهای مهم محلّی در آخر جلسه مورد بحث قرار گرفته، و سپس پذیرایی انجام می‌شود.۱

پیش از غربی شدن سریع ایران در دهه ۷۰ قرن ۱۹م تمام تار و پود جامعه ایران به نوعی با حوادث ‌کربلا پیوند خورده بود، و این پیوند در الگوهای زبان‌شناختی و روش روزانه زندگی انعکاس دارد. نقالی (داستان‌گویی سنتی) معمولاً به شعرهای حماسی ملی اختصاص یافته و شاهنامه اغلب با نبرد ‌کربلا در کنار هم قرار داده می‌شود. در صورت انجام نقالی در یکی از ۸۰ روز عزاداری تقویم شیعی، از بر خواندن شاهنامه به ‌روضه‌خوانی بدل می‌شود.

ریشه کلمه عربی ‌تعزیه واژه عزا، به معنای عزاداری، تسلیت و همدردی است. در عراق تعزیه یعنی گردهم‌آیی برای عزاداری، ولی در شبه‌قاره هند و پاکستان به ماکت هنرمندانه مقبره حسین [علیه السلام]، تعزیه می‌گویند. در ایران همین واژه به نمایش شیعی مصائب اشاره دارد.

تعزیه‌خوانی یا شبیه‌خوانی که عموماً به تعزیه معروف است، نمایش شیعی مصائب است که عمدتاً در ایران برگزار می‌شود. ‌تعزیه به عنوان تنها نمایش بومی و جدی در جهان اسلام، در گذشت حسین [علیه السلام] و پیروانش در صحرای ‌کربلا را ترسیم می‌کند.

نمایش ‌تعزیه که در اواسط قرن ۱۸م شکل گرفت، بر گرفته از نمایش‌های محرم و ذکر ‌روضه‌خوانی در قالب مجلس است. ‌تعزیه، گرچه ابتدا در چهارراه‌ها و میادین عمومی اجرا می‌شد،۲ اما به سرعت به کاروان‌سراها و منازل شخصی و سپس به تماشاخانه‌هایی به نام تکیه یا حسینیه منتقل شد، که با هدف خاصی احداث شده‌اند. تماشاخانه‌هایی با اندازه و ساختارمختلف ساخته شد، و سرانجام به ساختار عظیم و

1.. Thaiss, ‘Religious Symbolism and Social Change: The Drama of Hussein’, in Nikki R. Keddie (ed.), Scholars, Saints, and Sufis, p. ۳۴۹-۳۶۶.

2.. ر.ک: تصویر شماره ۸.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
162

نقطه شروع راویان حرفه‌ای شد، راویانی که در وصف مصیبت و اعمال بسیاری از قهرمانان شیعی خلاقانه بداهه‌سرایی می‌کنند. راویان از طریق انتخاب قسمت‌هایی از داستان و ایجاد نوسان در صدای خود، قادر به تحریک و کنترل ماهرانه احساسات حاضران بوده؛ و قادرند احساس واحد و شدیدی را در آنها برانگیزند، به گونه‌ای که حاضران خود را در مصائب شهدا شریک می‌یابند؛ شهدایی که در مقابل، شفیع شرکت‌کنندگان در روز قیامت محسوب می‌شوند.

‌روضه‌خوان‌ها برحسب عادت، گریزها و مقایسه‌‌هایی به مسائل سیاسی، اخلاقی و اجتماعی روز دارند که حال و هوای اجتماعی-‌مذهبی خاصی را در حاضرین بر می‌‌انگیزد که می‌تواند آنها را به فعالیت‌های سیاسی سوق دهد.۱

هیئت‌های مذهبی (گرد هم‌آیی‌های دینی) تریبونی عالی برای ‌روضه‌خوانی ایجاد می‌کنند. هیئت‌های مذهبی دو شکل عمده دارند: یا توسط محله‌ای از شهر سازماندهی می‌گردند و هیئت محلّه نامیده می‌شوند؛ یا وابسته به صنف خاصی هستند و ‌هیئت صنفی نامیده می‌شوند. نوع اول به روی همسایگان باز است و معمولاً به وسیله افراد متدین محل سازمان‌دهی می‌گردد؛ اما نوع دوم عمدتاً برای اعضای همان صنف است. این جلسات در طول سال و به صورت دوره‌ای، و نیز ممکن است در یک محل ثابت و در یک روز معین یا به صورت متحرک و چرخشی برگزار شوند. در یک محلّه این دو جلسه هرگز در یک روز برگزار نمی‌شوند، و جلسه می‌تواند ۳ تا ۴ ساعت به درازا بکشد. ‌هیئت محلّه گاهی نتیجه نذری است مبنی بر این‌که اگر حاجتی برآورده شود، چنین جلسه‌ای در خانه برپا گردد.

جلسه معمولاً در غروب آفتاب برگزار شده، و شرکت‌کنندگان می‌توانند نماز مغرب  [و عشا] را به جماعت بخوانند. پس ازمدتی قرائت قرآن، ‌روضه‌خوانی شروع

1.. Mahdjoub, ‘From Fazā’il-khvānī and Manāqib-khvānī to Rawzah-khānī’, in Iran Nameh, A Persian Journal of Iranian Studies, II/۳, p. ۴۰۲-۴۳۱.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 770
صفحه از 302
پرینت  ارسال به