161
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم

همه طبقات جامعه در ‌روضه‌‌خوانی، معروف به روضه، شرکت می‌کنند. این مراسم به خصوص در خیمه‌های سیاهِ برافراشته در میدان عمومی شهر یا روستا یا در مساجد یا حیاط خانه‌های شخصی، و نیز در بناهای مخصوصی با عنوان حسینیه یا تکیه برگزار می‌شود. این اماکن به خوبی فرش شده و با نشان‌ها و پرچم‌های سیاه عزاداری، و نیز با سلاح‌های متنوعی که یادآور جنگ کربلاست، تزیین می‌گردند. در خانه‌های شخصی، میزبان خوردنی و آشامیدنی نیز فراهم می‌کند.

روضه معمولاً با مدیحه‌خوانی برای پیامبر [صلی الله علیه و اله] و اولیا، توسط مردی موسوم به مداح آغاز می‌گردد. روضه ترکیبی است از آوازخوانی با آهنگی آهسته و از برخواندن. این کار زمینه را برای روضه‌خوان (که به واعظ نیز معروف است) آماده می‌کند. ‌روضه‌خوان، واعظ ورزیده‌ای است که به طور متناوب، خواندن نغمه‌هایی در مورد حسین [علیه السلام]‌ و اصحاب شهیدش و نیز داستان‌سرایی را انجام می‌دهد.۱ هق‌هقِ گریه و نعره، دم گرفتنِ سریع با صدای بلند را دچار وقفه می‌کند. اواخر برنامه، زمانی که احساسات حاضرین شدیداً به غلیان در آمده، ‌روضه‌‌خوانی با مرثیه‌خوانیِ دسته‌جمعی، موسوم به نوحه، پایان می‌یابد.

ممکن است مراسم، با استفاده از مداحان جایگزین، چند ساعت وحتی یک روزِ کامل و احیاناً تا شب به درازا بینجامد. روضه، فضایی شدیداً عاطفی را در میان شرکت‌کنندگان ایجاد می‌کند، که منجر به گریه، سینه‌زنی و تازیانه زدن بر بدن می‌شود؛ همان‌گونه که در نمایش‌های محرم نیز چنین است. یک واعظ کهنه‌کار ممکن است اشک‌های شرکت‌کنندگان را در یک بطری جمع کند تا به عنوان آرام‌بخش برای افراد محتضر استفاده شود.

در اوایل و پس از چندبارخوانده شدن، روضة الشهداء به مرور چارچوب و

1.. ر.ک: تصویر شماره ۶.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
160

«جلسه» - نامیده می‌شود. ریشه آن از جَلَسَ مشتق شده که به معنای «نشستن» است. عبارت کامل آن باید مجلسِ عزا، به معنای «گرد هم آمدن سوگوارانه» باشد. در شبه قاره هند معمولاً واژه عزا ذکر نمی‌شود در حالی که در ایران واژه مجلس حذف شد، و به جای مجلس روضه‌خوانی یا مجلس تعزیه، فقط روضه‌خوانی یا تعزیه کاربرد عمومی دارد.

روضه‌خوانی مراسمی ایرانی است که در آن، نوحه‌ها به صورت دم گرفتن و عمومی، با موضوع مصیبت حسین [علیه السلام] و دیگر شهدای شیعه از بر خوانده می‌شود. این مراسم، به همراه نمایش‌های مربوط به مصائب و دسته‌های عزاداری محرم، سه رکن آیین عزاداری شیعی را تشکیل می‌دهد.

از برخوانی و دم گرفتن مرثیه برای شهدای شیعی دست‌کم به سال ۶۵ق. باز می‌گردد. کتب عزاداری که به مقاتل معروف است، اغلب به زبان عربی نوشته می‌شد. هم‌زمان با استقرار مذهب شیعه، به عنوان دین حکومتی ایران توسط پادشاه صفوی در سال ۱۵۰۱م، یک شاهکار ادبی کتاب مقتل به وسیله حسین واعظ کاشفی به زبان فارسی اما تحت عنوان عربیِ روضة الشهداء (باغ شهیدان) نوشته شد.۱ نام روضه‌خوانی بر گرفته از عنوان همین اثر است. لفظ‌خوانی به معنای بیان کردن، جایگزین کلمه دوم عنوان این کتاب شده است. این لفظ به معنای «از بر خواندن به صورت دم گرفتن»، از فعل فارسی خواندن به معنای «خواندن، از برخواندن، و دم گرفتن» گرفته شده است.

مراسم عمومی سوگواری به صورت ‌روضه‌‌خوانی به خصوص در خلال ماه عزاداری محرم و ماه بعد یعنی ماه صفر برگزار می‌شود. چنین اعمال پرهیزکارانه‌ای ممکن است در خلال تقریباً هشتاد روز عزاداری در طول یک سال بر اساس تقویم شیعی، و نیز برای بهبودی اشخاص، برای به سلامت بازگشتن زائران و موارد دیگر، انجام شود.

1.. واعظ کاشفی، روضة الشهداء.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 766
صفحه از 302
پرینت  ارسال به