219
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم

ضمن بحث با مخالفان خود، افشا کنند که وی دارنده شمشیر (صاحب السیف) است و در نتیجه زندگی او را به خطر می‌انداختند.۱ نکته ابن بابویه روشن است: هنگامی که چیزی را افشا کنیم، دیگر هرگز نمی‌‌توانیم مطمئن باشیم که آن‌چه افشا شده، تنها نزد کسانی باقی بماند که این اطلاعات قرار بوده نزد‌‌‌ آن‌ها باشد. شیخ مفید (د. ۴۱۳ق/۱۰۲۲م)، دانشمند معروف شیعی، با ملاطفت کمتری نسبت به هم‌‌کیشان خود سخن می‌‌گوید: وی چنین استدلال می‌‌کند که اگر‌‌‌ آن‌ها مکان ‌‌امام دوازدهم [عج] را می‌‌دانستند، برخی از‌‌‌ آن‌ها وسوسه می‌‌شدند تا به امید دریافت پاداش دنیوی، یا سهواً، یا برای به رخ کشیدن علم خود، این اطلاعات را به دست مقامات حکومتی برسانند.۲ شریف مرتضی (د. ۴۳۶ق/۱۰۴۴م)، یکی از شاگردان شیخ مفید، همین شیوه استدلال را از شماری از دانشمندان بی‌‌نام و نشان مطرح کرده و می‌افزاید: ‌‌امام [علیه السلام] خود را از دشمنانش پنهان می‌‌کند چرا که می‌‌بایست از خود در مقابل‌‌‌ آن‌ها محافظت کند (للتقیّه منهم) و از پیروان خویش پنهان می‌‌ماند زیرا نگران‌‌ آن‌هاست (للتقیّه علیهم)؛ چرا که اگر قرار بود بر پیروان خود ظاهر گردد و آنگاه توسط یکی از دشمنان دیده می‌‌شد، که او نیز خبر را پخش می‌‌کرد، آنگاه پیروانش مورد آزار و اذیت قرار می‌گرفتند؛ و حتی اگر، در این شرایط، خود ‌‌امام بر آن می‌شد تا با برگشتن به غیبت از دستگیری برهد، این دشمنان باز هم ضربه سختی بر پیروان او وارد می‌کردند.۳

نه تنها مکان مهدی [عج] در زمان غیبتش، بلکه زمان ظهور او نیز نامعلوم است (کتمانُ الوَقت و المُساترة به).۴ هنگامی که از ائمه [علیهم السلام] در این‌‌باره سؤال می‌‌شد،

1.. شیخ صدوق، کمال الدین، ص۴۵. در مورد مهدی[عج] به عنوان صاحب السیف که با مخالفان خود جنگیده و آنها را شکست می‌دهد، ر.ک: Sachedina, Islamic Messianism, p. ۶۴, ۱۵۹, ۱۷۵.

2.. به نقل از سید مرتضی، الفصول المختارة، ص۷۷، ۸۱.

3.. تبریزی، إعلام الوری بأعلام الهدی، ص۴۷۰-۴۷۱ (که از سید مرتضی، الفصول المختارة، نقل می‌کند)؛ هم‌چنین ر.ک: مرتضی، المقنع فی الغیبة، ص۲۰۹ـ۲۱۹؛ شیخ طوسی، الغیبة، ص۶۶ـ۶۷.

4.. شیخ صدوق، الإمامة، ص۱۰.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
218

بیست سال ناپدید شد.۱ سیره مهم‌‌تر، راجع به خود محمد [صلی الله علیه و اله] است. در بحثی جدلی میان محمد بن علی بن بابویه (د. ۳۸۱ق/۹۹۱م) محدث متکلم و مخالفی ناشناس (بعض الملحدین)، که در حضور رکن الدوله از آل بویه صورت گرفت، آن فرد مخالف استدلال می‌‌کند چون رومیان در آستانه غلبه بر مسلمانان هستند، پس ‌‌امام دوازدهم  [عج] باید ظاهر شود (و بنابراین ظهورش لازم است). ابن بابویه در جواب وی می‌‌گوید که تعداد کفار در زمان پیامبر [صلی الله علیه و اله] بسیار بیشتر بود، اما با این حال پیامبر [صلی الله علیه و اله] به دستور خداوند، مأموریت خود را چهل سال پنهان کرد (أسرّ [علیه السلام] أَمرَهُ و کَتَمَه). سپس او مأموریت خود را برای افراد مورد اعتمادش، فاش ساخت و سه سال دیگر آن را از باقی افراد پنهان نگاه داشت؛ سپس سه سال دیگر در پی آن آمد که پیامبر [صلی الله علیه و اله] و پیروانش در درّه‌‌ای تنگ (شِعب) در نزدیکی مکه پنهان بودند؛ و آنگاه بود که خداوند به‌‌‌ آن‌ها دستور داد تا بیرون آمده و پیام اسلام را منتشر کنند.۲

دلیل رایجی که برای پنهان نگاه داشتن نام ‌‌امام دوازدهم [عج] نه تنها از دشمنان، بلکه از حامیان او نیز اقامه شده، این است که اگر شیعیان نام ایشان را می‌‌دانستند، آن را فاش می‌کردند، چنانکه اگر از مکان وی نیز آگاه بودند، آن را آشکار می‌‌ساختند.۳ ابن بابویه می‌گوید شاکله مردم به‌گونه‌ای است که به افشای هرچه که می‌‌شنوند و می‌بینند، تمایل دارند.۴ اگر ‌‌امام دوازدهم [عج] در غیبت نبود، شاید برخی از شیعیان،

1.. Kohlberg, "Antediluvian", p. ۴۷.

2.. شیخ صدوق، کمال الدین، ص۸۵؛ قس: شیخ طوسی، الغیبة، ص۶۱. در روایتی مشابه، برای اشاره به پنهان شدن پیامبر[ صلی الله علیه و اله]، از فعل إکتَمَنَ استفاده شده است (شیخ صدوق، کمال الدین، ص۳۳۳؛ شیخ طوسی، الغیبة، ص۲۰۲).

3.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۳۳، ش۲؛ قس: ابن قبه، مسألة الإمامة، که در شیخ صدوق، کمال الدین، ص۶۰ نقل شده است. در مورد متن ابن قبه ر.ک:
Modarressi, Crisis and Consolidation in the Formative Period of Shī‘īte Islam: Abū Ja‘far ibn Qiba al-Razi and His Contribution to Imamite Shiite Thought, p. ۱۳۶ (Arabic) = p. ۱۴۰ (English).

4.. الأنفس مبنیّة علی نشر ما سمعت وإذاعة ما أحسّت (شیخ صدوق، کمال الدین، ص۴۴).

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 755
صفحه از 302
پرینت  ارسال به