165
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم

زمان در حال وقوع است. این غم که چرا حسین [علیه السلام] باید به چنین مرگ وحشتناکی کشته می‌شد، فی المجلس به عنوان خسارتی شخصی حس می‌ّشود.

اوج ‌تعزیه در نیمه دوم قرن ۱۹م. بود. در سال‌های اخیر به سبب غربی شدن آشکار از یک سو، و به دلایل سیاسی‌-‌اجتماعی از دیگر سو، ‌تعزیه که ابتکاری شهری بود، تا نواحی روستایی به حاشیه رانده شد. تئاتر رپورتوارِ۱ ‌تعزیه بسیار عظیم است، که علاوه بر حوادث ‌کربلا، ‌تعزیه به شهادت‌های قبل و بعد از درگذشت حسین [علیه السلام]، قصص قرآن یا داستان‌های ساده مربوط به مکانی خاص نیز می‌پردازد. هم‌چنین، داستان هرچه باشد، همیشه مربوط به شهدای کربلاست. این مجاورت و تلفیق به نوبه خود آن اتفاقات را بسط می‌دهد.

بخش اصلی تئاتر رپورتوار نمایش‌هایی است که به حسین [علیه السلام]، عباس [علیه السلام]، قاسم [علیه السلام]، علی اکبر [علیه السلام]، حرّ، مسلم و اسارت زنان وابسته  [به آنان] اختصاص دارند.۲

شیعیان قفقاز (که تا اوایل قرن ۱۸م. قسمتی از ایران بود)، عراق و جنوب لبنان نمایش‌های ‌تعزیه، مربوط به مصائب را در مقیاس کوچک‌تری اجرا می‌کنند.

سفره حضرت عباس [علیه السلام] شکل دیگری از مراسم عزاداری است که، نه مستقیماً به امام حسین [علیه السلام] بلکه به برادر ناتنی او و علمدارش در دشت ‌کربلا یعنی عباس [علیه السلام] اختصاص یافته است. عباس [علیه السلام] به خاطر جوانمردی، دلاوری و شجاعتش از جایگاه ویژه‌ای در جوامع شیعی، به ویژه در میان زنان، برخوردار است. سفره، پارچه‌ای برای پذیرایی است که غذای حاصل از نذر یکی از اشخاص را در آن می‌گذارند. در خلال مراسمی که بلافاصله پس از چیدن سفره برگزار

1.. repertory : «تئاتر رپورتوار» یا «تئاتر مخزن» گونه‌ای از نمایش که در آن، کمپانی متولی، از مجموعه از پیش‌آماده شده‌ای از متون نمایشی استفاده می‌کند، و طی آن، مجموعه‌ای از آثار با مضمونی مشخص در يك بازه زمانی خاص اجرا می‌شود (و.).

2.. کتابنامه مفصلی در مورد تعزیه در Peter Chelkowski, Ta‘zīyeh, p. ۲۵۵-۲۶۸ آمده است.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
164

مفصلی به نام تکیه دولت رسید که ناصر‌الدین شاه در دهه ۷۰ قرن ۱۸م بنا کرد.۱

همه این مکان‌های اجرا و نمایش‌خانه‌ها مشترکاً سکویی بلند به شکل دایره یا مربع دارند که کار اصلی بر روی آن انجام می‌شود. این سکو با نوار باریکی احاطه می‌شود که بازیگران برای نشان دادن گذر زمان یا تغییر محل  [وقوع داستان] بر روی آن حرکت کرده یا به دور آن می‌گردند. این فضا، و نیز چندین ورودی و خروجی، تا درون جایگاهی انباشته از جمعیتِ نشسته بر روی زمین، و در سرتاسر آن امتداد می‌یابد. در خانه‌های بزرگ یا مجلل یا تماشاخانه‌ها، اشراف در اتاقک‌های ویژه یا ایوان نشسته و در آن‌جا به خوبی با غذا و نوشیدنی پذیرایی می‌شوند. آب و شیرینی نیز، در اقدامی مساوات‌طلبانه، میان حضار عادی تقسیم می‌شود. امروزه ‌تعزیه می‌تواند در سراسر سال اجرا شود اما در ابتدا فقط در ماه محرم و ماه بعد، یعنی ماه صفر، اجرا می‌شد.

لباس بازیگران اصلی عمدتاً سبز است و متن‌های مربوط به خود را با آواز می‌خوانند در حالی که نقش‌های منفی که قرمز می‌پوشند متن خود را عادی می‌خوانند. وسایل نمادین صحنه مانند یک پیاله آب به جای رودخانه، خصوصاً در روستاها که لباس و وسایل صحنه اندک است، بر حسب نیاز سرهم‌بندی می‌شود. کارگردان ‌-‌ تهیه‌کننده در همه جای صحنه به عنوان متن‌رسان، متصدی وسایل صحنه و تنظیم‌کننده امور بازیگران، نوازندگان و بینندگان، حضور دارد. هنگامی که بازیگران حرفه‌ای کم باشند، اهالی روستا و شهر در اجرا شرکت می‌‌کنند اما گروه‌هایی از بازیگران از مکانی به مکان دیگر سفر کرده، و مردان نقش زنان را بازی می‌کنند. در گروه‌های خانوادگی نقش‌ها اغلب از پدر به پسر به ارث می‌رسد، و این یک حرفه موروثی است.

مشارکت حضار بسیار مشتاقانه است به گونه‌‌ای که مردان و زنان چنان سوگواری کرده و اشک می‌ریزند که گویی صحنه‌های نمایش مقابل آنها در همین

1.. ر.ک: تصویر شماره ۹.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 775
صفحه از 302
پرینت  ارسال به