159
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم

اصلی متصل شده‌اند. این طاقچه با نقاشی‌های دیواری یا کاشی‌هایی تزیین شده که نمایانگر صحنه‌هایی از ‌کربلا یا ویژگی‌های نمادین شیعی است. یک پنجره مشبک کم‌ارتفاع هم وجود دارد که مردم از بالای آن به آب دسترسی پیدا می‌کنند.

در غروب پنجشنبه این سقاخانه (سرای آب‌آور) کوچک با شمع روشن می‌شود و خادمی دارد که آب توزیع کرده و نوحه‌خوانی می‌کند. او هم‌چنین مسئول پُر ماندن مخزن  [آب] در طول ایام هفته است؛ و یک موقوفه مذهبی در قبال این وظایف به او حقوق می‌دهد.

در طول ایام هفته مردم در ‌این‌جا رفع عطش می‌کنند. این، معنای نمادین رفع عطش ‌کربلا، و نیز مفهوم نمادین مراسم تدفین است، تا آن‌جا که بر روی مخزن آب، گنبدی قرار داده شده که نماد مقبره یک قدیس شهید می‌باشد.۱ با لحاظ آن‌چه که گذشت، مخزن آب مفهوم زیارت کوتاه یک مقبره را پیدا می‌کند و مردم تکه‌های کوچک پارچه را، همانند رفتارشان در مواجهه با مقبره واقعی یک قدیس، به پنجره مشبک گره می‌زنند. مهم‌ترین مقبره، آرامگاه حسین [علیه السلام] است که شیعیان آن را سرچشمه ایمان می‌دانند. بنابراین، آبی که از سقاخانه می‌آید متبرک تلقی می‌گردد؛ چون عباس [علیه السلام] نه تنها علمدار حسین [علیه السلام] بلکه آب‌آور او نیز بود (و زمانی کشته شد که می‌کوشید از رود فرات برای حسین [علیه السلام] و خانواده‌اش آب بیاورد)؛ سقاخانه غالباً زیارت‌گاه عباس [علیه السلام] تلقی می‌شود.

در دهه ۶۰ قرن ۱۹م یک مکتب نقاشی در ایران نام سقاخانه را به خود گرفت؛ و نسل جدید نقاشان که اغلب تحصیل‌کرده غرب بودند، کوشیدند سبک‌های امروزی را با سنت‌های رایج شیعی پیوند دهند.۲

مراسم ثابت، مجلس (مفردِ مجالس) - به معنای «گرد هم آمدن»، «مجمع» و

1.. ر.ک: تصویر شماره ۴.

2.. ر.ک: تصویر شماره ۵.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
158

همان‌گونه که عَلَم نماد مبارزه به خاطر آرمان سازش‌ناپذیری حق و عدالت است، نخل (درخت خرما) نیز نماد مرگ در راه همین آرمان است؛ و عِماری حسین [علیه السلام]، یعنی عِماری نعش بی‌سر او، را تداعی می‌کند که از میدان ‌کربلا تا مدفن او بر روی تخت‌روانی از چوب درخت خرما حمل شد. طی قرن‌ها نخل شباهت خود را به تخت‌روان اصلی از دست داده و به سازه‌ای با اندازه‌های مختلف کوچک تا بسیار بزرگ بدل شده است. این سازه شبیه یک شبکه چوبی به شکل قطره اشک، و یادآور اشک‌هایی است که مؤمنان برای حسین [علیه السلام] ریخته‌اند. این سازه پردوام، گرچه در دیگر ایام سال بدون روکش رها می‌شود، اما در ماه محرم با پارچه‌های ابریشمی، فرش‌های فاخر و پارچه‌های گلدوزی‌شده تزیین می‌شود. این سازه‌های بزرگ را مردان زیادی در دسته‌ها حمل می‌کنند.۱

نماد دیگر مرگ، تابوت است؛ یعنی عِماری، یا چیزی شبیه تابوتی پوشیده‌شده با پارچه‌های ضخیم که امروزه در سراسر جهان اسلام در مراسم تشییع جنازه عادی، استفاده می‌شود.

از آن‌جا که حسین [علیه السلام] و همراهانش از آب منع شده و از تشنگی شدید در میان شن‌های تفتیده بیابان در رنج بودند، در مسیر دسته‌های محرم و در آیین‌های ثابت نوحه‌خوانی، ظرف‌های قابل حمل آب، به شکل مقبره قدیس‌ها، مهیا شده است.

در پیچ و خم کوچه‌های باریک در یک شهر سنتی ایرانی یا در مارپیچ بازار،از کنار دیواری عبور می‌کنیم که در طاقچه آن ظرف برنجی بزرگی با یک شیر آب قرار دارد. در این مکان هم‌چنین چند پیاله برنجی موجود است که با زنجیر به ظرف

1.. Tabibi, ‘Ceremonies traditionnelles du naxl a Natanz’, Objets et Mondes, Musée de l’Homme, p. ۱۷۵-۱۷۸.
ر.ک: تصویر شماره ۳.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 828
صفحه از 302
پرینت  ارسال به