1.. به نظر وات (JRAS, ۱۹۶۰, p. ۱۶۱) «هسته شیعیان اولیه، در جنوب عربستان یا قبایل یمنی بود». به نظر می‌رسد آنها برخی از عقاید یهودی-‌مسیحی رایج در جنوب را به عقاید شیعه نخستین وارد کردند. با این همه، صرف نظر از آنها، گروه‌هایی هم وجود داشتند که سرانجام، ورود عقاید یهودی‌-مسیحی به [عقائد] شیعیان نخستین، یعنی موالی آرامی و مسیحی جنوب عراق، را تشدید کردند (Watt, op. cit., p. ۱۶۴-۱۶۵).

2.. آنها احتمالاً به محافل قرشی و یا ترجیحاً مُضَری تعلق داشتند. نظریه نور محمد [ صلی الله علیه و اله] بر تمجید از اجداد شمالی نظیر خزیمه، مُدرِکه، نِزار و ... تمرکز دارد (مثلاً ر.ک: IOS, ۵, p. ۷۷ ff, p. ۹۱ ff.). در حقیقت شکوه قریش در حدیثی مبتنی بر الگوهایی از نظریه نور محمد[ صلی الله علیه و اله] آشکارا بیان شده است (Ibid., p. ۱۰۲). احادیث نور محمد[ صلی الله علیه و اله] را ظاهراً هم اهل مکه و هم اهل مدینه مطرح کرده‌اند. این احادیث، گرایش به تکریم این دو شهر را نشان می‌دهند. مثلاً گفته شده مکه به واسطه فضیلت نور محمد[ صلی الله علیه و اله] از محاصره ابرهه آزاد شد (Ibid., p. ۹۵). از سوی دیگر گفته می‌‌شود که نور محمد[ صلی الله علیه و اله] از خاک قبر محمد[ صلی الله علیه و اله] در مدینه خلق شده است (Ibid, p. ۹۷). یکی از اولین نویسندگان اهل مدینه که احادیث راجع به نور محمدیِ اجداد پیامبر[ صلی الله علیه و اله] را رواج داد، واقدی بود (Ibid., p. ۹۱).

3.. Goldziher, Muslim Studies, II, p. ۱۳۱; Kister, op. cit., p. ۲۳۴ ff.

1.. مثلاً ر.ک: بلاذری، أنساب، ج۵، ص۲۴۲. آنها از قبایل شبام، شاکر و خارف متعلق به همْدان، و نیز از نهد متعلق به قضاعه بودند. هم‌چنین ر.ک:
J. Wellhausen, Die religiös-politischen Oppositionsparteien im alten Islam, translated into the Arabic by ‘Abd al-Raḥmān Badawī (al-Khawārij wa-l-Shī‘a), p. ۱۶۹ ff.

2.. بلاذری، أنساب، ص۲۴۸.

3.. او شاعر قبایل یمنی در کوفه بود، و در قیام ابن أشعث بر ضد حجاج مشارکت داشت. در مورد وی ر.ک: ابوالفرج اصفهانی، أغانی، ج۵، ص۱۴۶ و پس از آن. دربارۀ ارتباطش با مختار، ر.ک: بلاذری، أنساب، ج۵، ص۲۳۵ـ۲۳۶.

4.. بلاذری، أنساب، ج۵، ص۲۴۲: وإنّی إمرءٌ أحبَبتُ آل محمد / وآثَرتُ وحیاً ضمّنته الصحائف.

5.. این تعبیر، در بافت شیعی خود، به خاندان علی‌[ علیه السلام] یعنی اهل البیت‌[ علیهم السلام] اشاره دارد.