افطح گردن نهاده‌اند می‌گویند بر اساس روایتی، امامت مخصوص فرزند بزرگ و ارشد اولاد امام است. به مدینه برو و درباره حقیقت امر تحقیق کن». او هم عزم مدینه کرد. در این بین زراره بیمار شد و زمانى که آثار مرگ بر او ظاهر شد، درباره عبید سؤال کرد. به او گفته شد هنوز برنگشته است. قرآنی طلبید و گفت: «خدایا من تصدیق می‌کنم آنچه که تو در کتابت بر پیامبرت نازل كردی و با ایشان آن را برای ما تبیین کردی. من تصدیق می‌کنم آنچه در این جامع (قرآن) آمده است. عقیده و دین من همان چیزى است که عبید فرزندم مى‌آورد و آنچه که تو در کتابت بیان کرده‌ای. اگر قبل از آنکه فرزندم برسد، بمیرم این شهاداتم و اقرارم بر من خواهند بود به آنچه که عبید از مدینه مى‌آورد و تو شاهد من بر این مطلب هستی». زراره از دنیا رفت و عبید از سفر آمد. ما به سوى عبید رفتیم تا تسلیت بگوییم. مردم از عبید از امرى که برایش سفر کرده بود، پرسیدند و او گفت: «ابى‌الحسن علیه السلام صاحب امر آنان است».^۱

به این دسته از روایات می‌توان دو جواب داد. نخست اینکه بپذیریم زراره در مورد امام بعد از امام صادق علیه السلام دچار شک شده است. در این صورت اتهام فطحی بودن و هیچ مذمت دیگری بر زراره وارد نیست؛ ‌‌‌چرا که این شک به معنای آن نیست که وی فطحی شده یا به دوازده امام معتقد نبوده است. در مواردی حتی ائمه علیهم السلام تقیه می‌كردند و از ذکر نام امام بعدی طفره می‌رفتند. ضمن اینكه گویا هشام بن‌سالم، مؤمن‌الطاق^۲ و ابوحمزه ثمالی^۳ نیز از مصداق امام بعد از امام صادق علیه السلام اطلاع نداشتند و برای شناختن او به مدینه رفتند. دومین پاسخ به این اتهام این است که

اصحاب، حمران نخستین كسی بوده که از جایگاه امامان علیهم السلام سؤال کرده است.

خاندان اعین و اتهام فطحی بودن

از اتهاماتی که به زراره و خاندانش نسبت داده شده، فطحی بودن است. برخی معتقدند كه زراره و خاندانش، امامت امام کاظم علیه السلام را نپذیرفتند و به امامت عبداللّه افطح گردن نهادند.^۱ از آنجا که مستند چنین اتهامی به زراره، متمایز از سایر اعضای این خاندان است، این اتهام را ابتدا درباره زراره و سپس درباره سایر اعضای خاندان اعین بررسی می‌كنيم.

مهم‌ترین دست‌آویز اتهام زنندگان به زراره این بود كه وی پس از شهادت امام صادق علیه السلام امامت امام کاظم علیه السلام را تأیید نكرد.^۲ این واقعه در منابع شیعی، به خصوص رجال کشی، نیز بازتاب داشته است. گزارش‌های به ظاهر متعارضی در این کتاب وجود دارد که می‌تواند اتهام فرضیه فطحی بودن زراره را تقویت کند؛ از این‌رو، برای پاسخ به این اتهامات، بازخوانی این گزارش‌ها ضروری به نظر می‌رسد. ظاهر برخی گزارش‌ها ‌حکایت از این دارد که زراره پس از شهادت امام صادق‌ علیه السلام، در امامت امام موسی کاظم علیه السلام تردید داشته و برای روشن شدن مسئله، فرزندش عبید را روانه کوفه كرده است. در یکی از این گزارش‌ها آمده است:

على بن‌یقطین گفت: زمانى که حضرت اباعبداللّه‌‌ علیه السلام به شهادت رسیدند، در بین مردم درباره امامت عبداللّه بن‌جعفر اختلاف به وجود آمد. عده‌اى به امامت عبداللّه و عده‌اى به امامت ابى‌الحسن علیه السلام قائل شدند. زراره فرزندش عبید را صدا زد و فرمود: «آنان که به امامت عبداللّه