فصل اول: کلام امامیه در عصر حضور ائمه علیهم السلام

سخن از تاریخ کلام شیعه یکی از مباحث پرپیشینه در حوزه مطالعات اسلامی است. این مبحث هم شیعیان و هم غیر شیعیان را سخت به خود مشغول داشته و در منابع تاریخی و کلامی، به‌ویژه در سده معاصر، از آن بسیار سخن رفته است. شیعیان با مغتنم شمردن این فرصت، کوشیده‌اند هویت و اصالت مدرسه اهل‌بیت علیهم السلام و حقانیت تاریخی شیعیان را به نمایش بگذارند و در مقابل، مخالفان آن را دستاویزی برای اثبات ناراستی مذهب تشیع قرار داده و با این هدف از آن بهره برده‌اند. برخی از مخالفان معتقدند که شیعه پیش از ارتباط با معتزله، در مباحث صفات الهی قائل به تشبیه و تجسیم بود و سپس تنزیه را از معتزله وام گرفت.^۱ حتی برخی از آنان پا را فراتر گذاشته و ادعا کرده‌اند ‌که شیعه بسیاری از مباحث اصول عقاید خویش را از معتزله اخذ کرده است.^۲ در نگاه نخست، این گفته آنان چنین می‌نمایاند که گویی امامیان پیش از ملاقات با معتزلیان، صاحب منظومه منسجمی