161
اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین

الا‌...) را می‌خواند و امام علی علیه السلام را محدَّث معرفی می‌کند.۱ حمران با عجله به سراغ شیعیان می‌رود و می‌گوید سخن عجیبی برای شما آورده‌ام (جئتکم بعجیبة) و آیه را برای آنان بازگو می‌کند. در ادامه حدیث نیز شیعیان از حمران می‌خواهند که در مورد چگونگی تحدیث از امام باقر علیه السلام سؤال کند.۲

از این دسته از روایات برمی‌آید که مسئله تحدیث در ذیل آیه (و ما أرسلنا من قبلك من رسول و لا نبی و لا محدث....) را برای اولین بار حمران در بین عموم شیعیان نقل كرده است. ارتباط ملائکه با ائمه علیهم السلام و همچنین پرسش امام علیه السلام از ملائکه، در زمانی که مسئله‌‌ای ‌را نمی‌دانسته‌اند، در چند روایات از امامان نخستین علیهم السلام نقل شده است؛۳ اما مقام و ویژگی «تحدیث» برای امامان علیهم السلام در این عصر مطرح شده است.

همچنین با بررسی روایاتی که در مورد جایگاه و ویژگی‌ها‌ی امام علیه السلام نقل شده است روشن می‌شود برای اولین بار حمران به این موضوع توجه يافته و درباره آن تحقیق كرده است. در آن دوره برخی از ویژگی‌های ‌امامت در بین شیعیان مطرح می‌شده که فهم جایگاه امامت و نیر تفاوت امام با نبی را برای شیعیان سخت می‌کرده است. برای نمونه بزرگانی همچون معلی بن‌خنیس و ابن‌ابی‌یعفور در این زمینه اختلاف داشته‌اند.۴ در این شرایط، حمران از امام باقر علیه السلام درباره جایگاه امامت پرسش می‌کند.۵ با دقت در روایات موجود در منابع حدیثی، به نظر می‌رسد که از بین

1.. صفار، بصائر الدرجات، ص۳۲۳.

2.. همان، ص۳۶۶.

3.. برای نمونه نک: همان، ص۴۵۱.

4.. کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۲۴۶۔۲۴۷.

5.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۶۸.


اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
160

دیگر مسائل کلامی در کتاب توحید شیخ صدوق وجود ندارد، ولی ۳۰ روایت در غیبت نعمانی و روایات زیادی در بصائر الدرجات دارد. وی در مورد مسائل امامت دو روایت بدون واسطه۱ و روایات زیادی را به واسطه عبداللّه بن‌بکیر از حمران نقل کرده است.

نکته حائز اهمیت آنکه عصر زندگی حمران و توجه فراوان حمران به مسائل امامت به علاوه شخصیت پرسشگر وی، اقتضا می‌کند که روایات حمران در برخی مسائل امامت، برای اولین بار در بین شیعیان مطرح شده باشد؛ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌مثلاً گویا مسئله محدَّث بودن ائمه علیهم السلام را برای اولین بار حمران در بین اصحاب نقل كرده است. امام سجاد علیه السلام در ابتدا به حکم بن‌عتیبه می‌گوید که «آیا می‌خواهی آیه‌ای از قرآن را به تو بیاموزم که علم علی علیه السلام از آن اخذ شده بود؟». حکم پس از آموختن آن آیه به نزد شیعیان می‌آید و کلام امام سجاد علیه السلام را باز می‌گوید، ولی آیه را نمی‌خواند۲ (بعد‌ها آیه را نیز مطرح می‌كند). این مسئله در بین شیعیان سؤال برمی‌انگیزد و افرادی همچون ابوحمزه ثمالی۳ و حمران به دنبال فهم آیه می‌روند. حمران می‌گوید مدت زیادی به ممارست قرآن گذراندیم و آن آیه را نفهمیدیم.۴ سرانجام حمران به محضر امام سجاد علیه السلام می‌رود تا آیه را از ایشان بپرسد، ولی قبل از رسیدن حمران، امام سجاد علیه السلام از دنیا می‌رود. حمران به محضر امام باقر علیه السلام می‌رسد و در مورد آیه می‌پرسد. امام باقر علیه السلام آیه (و ما أرسلنا من قبلك من رسول و لا نبی و لا محدث۵

1.. استرآبادی، تأویل الآیات الظاهره، ص ۵۰۸، ۸۲۲.

2.. صفار، بصائر الدرجات، ص۳۲۳.

3.. همان، ص۳۲۴؛ شیخ مفید، الاختصاص، ص۲۸۷.

4.. در قرآن کنونی کلمه «و لا محدث» ذکر نشده است، اما در روایات رسیده از ائمه علیهم السلام این کلمه اضافه شده است. حال سخن در مورد اینکه آیا منظور ائمه علیهم السلام از ذکر این کلمه، این بوده است که این واژه در قرآن بوده و سپس حذف شده است، و یا اینکه مقصود ایشان از افزودن این واژه، تفسیر آیه بوده است، نیاز به پژوهش‌های دقیقی دارد که اینک مجال آن نیست.

  • نام منبع :
    اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1088
صفحه از 208
پرینت  ارسال به