103
اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین

بکیر بن‌اعین بر آن است که در میثاق از شیعیان بر ولایت اهل‌بیت علیهم السلام پیمان گرفته شده است۱ و حمران با نقل چند روایت در این موضوع، اعتقادش به عهد الهی بودن امامت را نشان می‌دهد.۲

تأمل در روایات خاندان اعین روشن می‌كند که اینان تنها به نقل چند روایت ساده بسنده نکرده‌اند، بلکه با اشاره به ابعاد مختلف معرفت فطری، معارف عمیقی را مطرح ساخته‌اند؛ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌مثلاً بر بنیادی بودن معرفت فطری تأكید فراوان دارند، چنان‌که اگر انسان در آن عالم معرفت به خداوند پیدا نمی‌کرد، هرگز در این عالم به خدا معرفت نمی‌یافت.۳ تمام انسان‌ها با فطرت الهی به دنیا می‌آیند و این معرفت، مخصوص بخشی از انسان‌ها نیست، چنان‌که قابل تغییر نیز نیست.۴ برخلاف معرفت به خداوند، معرفت به پیامبر صلی الله علیه و اله و ائمه علیهم السلام همگانی نیست و برخی انسان‌ها بدان معترف شده؛ اما برخی دیگر آن را نپذیرفته‌اند و شناختی برایشان ایجاد نشده است.۵ اخذ پیمان و معرفت در چند جای مختلف (عالم ذرّ، عالم اظله و عالم ارواح) رخ داده است.۶

کثرت روایات، به‌خصوص از سال‌های آغازین صدور گسترده و عمومی این روایات از سوی امام باقر علیه السلام، و تفصیل و جزئی‌نگری موجود در روایات زراره از دغدغه، اندیشه‌ورزی و نظریه‌پردازی او خبر می‌دهد. کلام شهرستانی در مورد نظریه زراره در مسئله معرفت، شاهدی بر طرح یک نظریه از سوی زراره در این زمینه است. می‌توان از شواهد نتیجه گرفت که نظریه زراره در عصر خود او مطرح

1.. برقی، ‏المحاسن، ج ۱، ص ۱۳۵.

2.. برای نمونه نک: عیاشی، تفسیر العیاشی، ج ۲، ص۱۲۶.

3.. شیخ صدوق، التوحید، ص ۳۳۰.

4.. همان، ص ۳۳۰۔۳۳۱.

5.. عیاشی، تفسیر العیاشی، ج ۱، ص ۳۷۴؛ ج ۲، ص ۱۲۶.

6.. کلینی، كافی، ج ۱، ص ۴۳۸.


اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
102

سپس درباره مضمون آیه ذرّ (وَإِذْ أَخذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى‌ أَنْفُسهِمْ أَ لَستُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى‌ شَهِدْنا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هذا غافِلِينَ) پرسیدم و حضرت فرمود: خداوند از پشت حضرت آدم علیه السلام ذریه‌اش را تا روز قیامت خارج کرد و سپس وجود خویش را بر آنها آشکار ساخت که اگر آن ارائه نبود، هیچکس خدای خود را نمی‌شناخت. سپس امام باقر علیه السلام از رسول خدا  صلی الله علیه و اله نقل می‌کند که هر مولودی بر این فطرت به دنیا می‌آید که خداوند متعال خالق او است؛ از این رو خداوند در قرآن می‌فرماید: (وَلَئِن سأَلْتَهُم مَّنْ خلَقَ السمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللَّه‌‌)؛ وقتی از آنان سؤال می‌کنی که چه کسی خالق آسمان‌ها و زمین است، حتماً می‌گویند: اللّه‌‌.۱ همچنین بکیر از زراره و او از امام صادق علیه السلام درباره آیه فطرت نقل می‌كند که خداوند متعال انسان‌ها را بر فطرت توحیدی آفریده است.۲

خاندان اعین افزون بر روایاتی که در آنها به صورت مستقیم به مسئله معرفت فطری پرداخته شده، روایات متعددی نیز در زمینه عوالم پیشین و میثاق اخذشده از انسان‌ها در آن عالم روایت کرده‌اند که به چگونگی اخذ پیمان و به دست آمدن معرفت برای انسان‌ها در آن عوالم اشاره دارد. نکته حائز اهمیت در این دسته از روایات این است که برخی از این روایات علاوه بر معرفت الهی برای همه انسان‌ها، به دست آمدن معرفت ائمه علیهم السلام برای شیعیان را نیز بیان می‌كنند. این روایات چنین می‌نمایانند که تنها گروهی از آنِ انسان‌ها به معرفت ائمه علیهم السلام اعتراف كرده‌اند و این معرفت در وجود آنان نهادینه شده است. این گروه در عالم دنیا به آن معرفت معترف و از شیعیان ائمه علیهم السلام می‌شوند. بر این اساس، خاندان اعین معتقدند که امامت عهدی الهی است که پیش از این عالم شیعیان به آن متعهد شده‌اند؛ برای نمونه

1.. کلینی، الکافی، ج۲، ص۱۳۔۱۴.

2.. شیخ صدوق، التوحید، ص ۳۲۹.

  • نام منبع :
    اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1059
صفحه از 208
پرینت  ارسال به