و توكّل كردن، روزگار را بگذرانند. در كنار توكّل و اميد به خدا و باور به روزى رسان بودن خداوند، بايد «تلاش» نيز نمود.

كار و تأمين نيازها

گذشته از حكمت الهى در تأمين مواد لازم براى نيازهاى بشر ، نكته ديگر ، طبقه بندى نيازها از جهت ضرورت آن براى بقاى حيات است . هر چه نياز انسان به چيزى ، ضرورى تر و حياتى تر باشد ، خداوند ، دستيابى به آن را نيز آسان تر قرار داده است و هر چه از درجه ضرورت آن ، كاسته شود ، دستيابى به آن ، نياز به كار و تلاش دارد .
تا انسان به خاطر بى كارى و بطالت ، در مستى و فساد غوطه ور نشود . همان گونه كه كودك بى كار ، به خود و خانواده اش آسيب مى رساند ، انسان بى كار نيز بر اثر سرمستى و خوش حالى ، باعث زيان خود و نزديكانش مى گردد . اين حقيقت را مى توان در زندگى كسانى كه در رفاه و خوشى و بى نيازى ، بزرگ شده اند، ديد. ^۱
امام صادق عليه السلام در اين باره به مفضل بن عمر مى فرمايد :
اى مفضل! از آفرينش و آماده سازى حكيمانه و مدبّرانه اشيا براى رفع نياز انسان ، درس عبرت بگير . براى او غلّات ، آفريده شده ، ولى او بايد آنها را آرد كند و آرد را خمير سازد و با آن ، نان بپزد . براى پوشاكش پشم آفريده شده ، ولى او بايد آن را بزند و بريسد و ببافد . براى او درخت آفريده شده ، ولى بايد آن را بكارد و آبيارى كند و مراقب آن باشد . داروها براى درمان بشر پديد آمده اند ، ولى او بايد آنها را از زمين برگيرد و با مواد ديگر ، مخلوط كند و داروى شفابخش بسازد . ديگر اشيا را نيز همين گونه مى يابى .

بايد توكّل كرد، پس نبايد تلاش نمود و... تصحيح شناخت و كسب باورهاى لازم براى زندگى موفق (كه در بخش اوّل به آن پرداخته شد) به معناى كنار گذاشتن كار و تلاش نيست. به همين جهت ، دين، تأكيد زيادى بر كار و تلاش داشته و افراد را از توكّل منهاى كار ، بر حذر داشته است. حضرت على عليه السلام مى فرمايد:
به تمام معنا بپرهيز از اين كه شيطان ، تو را بفريبد و سستى را در چهره توكّل ، برايت نمايان سازد و تنبلى را به وسيله احاله به تقدير ، برايت به ارمغان آورد؛ همانا خداوند متعال ، هنگام فقدان چاره ، به توكّل فرمان داده و هنگام معذور بودن ، به تسليم بر قضا. ^۱
روزى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله گروهى از كشاورزان را ديد كه از كار ، دست كشيده اند. به آنان فرمود: «شما [ از] چه [ گروهى] هستيد؟» . گفتند: «ما اهل توكّل هستيم». حضرت به آنان فرمود: «نه، بلكه شما سربار ديگران هستيد». ^۲
انس بن مالك مى گويد : روزى كسى از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله پرسيد: «شترم را ببندم و توكّل كنم ، يا رها كنم و توكّل كنم؟». حضرت فرمود: «ببند و توكّل كن». ^۳ بايد با توكّل ، زانوى شتر را بست.
امام صادق عليه السلام نيز مى فرمايد:
زانوى شترت را ببند و توكّل كن. ^۴
بنابراين ، زندگى موفّق ، نه نصيب كسانى مى شود كه مايل اند يك شبه ، ره صد ساله را بپيمايند و نه نصيب كسانى مى گردد كه مى خواهند با نشستن